του Μιχάλη Σωτηρίου
Oι Έλληνες, παρ’ ότι ριζωμένοι σ’ένα μικρό γεωγραφικό χώρο, ανέκαθεν είμαστε από τους πιό αρχαίους ταξιδευμένους λαούς. Άλλοτε σά μετανάστες, άλλοτε μαχητές, άλλοτε σά πρόσφυγες μετά από επαναλαμβανόμενα αυτοκαταστροφικά δράματα ήττες και υποδουλώσεις. Με το δημιουργικό μας νόστο, πλάθουμε τις εμπειρίες, τις εικόνες που σωρεύουμε στη μνήμη μας από τα επιτεύγματα και τις συνήθειες των άλλων λαών. Έτσι, ανατροφοδοτούμε, εξελίσσουμε τον πολιτισμό μας.
Η Ζάκυνθος είναι ένα από τα πιο όμορφα και ιστορικά νησιά του Ιουνίου. Ένα τέκνο της, ο Κωνσταντίνος Ιατράς ή Γιατράς υπήρξε γνωστός Έπτανήσιος ζωγράφος και λόγιος του 19ου αιώνα (1811-1888). Με σπουδές στη Ρώμη, δίδαξε ζωγραφική στη Ζάκυνθο, την Κέρκυρα, τη Σμύρνη. Προορισμένος να γίνει ιερωμένος άλλαξε γνώμη όταν ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Αγγλίδα Σάρα Χάρδιγκ στα 1832. Καρπός του γάμου αυτού η Ισαβέλλα Ιατρά που σταδιοδρόμησε ως υψίφωνος.
Η οικογένεια Καρρέρ ήταν μια ιστορική οικογένεια της Ζακύνθου με ρίζες στην Κύπρο και τη Μάλτα. Ο μουσουργός Παύλος Καρρέρ ή Καρρέρης (1829-1896)σπούδασε μουσική στην Ζάκυνθο, την Κέρκυρα και το Μιλάνο(1850-1857). Συνέθεσε όπερες,μπαλέτα και έργα μουσικής δωματίου. Στα 1857 επέστρεψε στη γενέτειρά του, το 1859 παντρεύτηκε την Ισαβέλλα Ιατρά και εγκαταστάθηκαν στο Ζαχαράδο της Ζακύνθου. Οι συνθέσεις του παρουσιάζουν επιρροές από τον Βέρντι.
Ο Μάρκος Βότζαρης (Marco Bozzari), ελληνικό μελόδραμα σε τέσσερεις πράξεις, ένα από τα μουσικά έργα του Παύλου Καρρέρ σε ιταλικούς στίχους,στην αρχή, του Ιταλού ποιητή Τζιοβάνι Κατσιαλούπι και, αργότερα, σε μετάφραση Ιωσήφ Σαπίου.O συνθέτης του Εθνικού μας Ύμνου Νικόλαος Μάντζαρος τον συγχαίρει. Στο τέλος της πρώτης πράξης παρουσιάζει τη σκηνή του Όρκου των αγωνιστών του’21 στην Άγία Λαύρα από τον Αρχιερέα Γερμανό. Σκηνή που εμπνεύστηκε από ένα πανηγύρι που παρακολούθησε στα δώδεκά του χρόνια σ’ ένα βουνό κοντά στο Μεσολόγγι.
Στα 1857,ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, στην ποιητική συλλογή του «Μνημόσυνα» περιλαμβάνει και το ποίημα Ο Δήμος και το καριοφίλι του. Τον γερο Δήμο, ο Καρρέρ ενέταξε ως άρια στο μελόδραμα Μάρκος Βότζαρης:
«… Εγέρασα μωρέ παιδιά, πενήντα χρόνια κλέφτης,
τον ύπνο δεν εχόρτασα και τώρα αποσταμένος,
θέλω να πάω να κοιμηθώ εστέρεψε η καρδιά μου,
βρύση το αίμα κόκκινο σταλαματιά δε μένει,
αμάν, αμάν, σταλαματιά δε μένει.
Τρέχα παιδί μου γλήγορα, τρέξε ψηλά στη ράχη
ρίξε με το ντουφέκι μου στον ύπνο μου επάνω.
΄Ακουσ’ο Δήμος τη βοή μέσ’ τον βαθύ τον ύπνο,
τ’ αχνό του αχείλι εγέλασε, εσταύρωσε τα χέρια,
ο γερο Δήμος πέθανε, ο γέρο Δήμος πάει,αμάν,άμάν».
Ενθουσιασμένος και υπερήφανος για την όπερά του αυτή (με παρακίνηση του διευθυντή της Ιταλικής βιβλιοθήκης Braindese), παρουσίασε το 1858 αποσπάσματα στον Όθωνα και την Αμαλία. Παρά τον ενθουσιασμό των ακροατών δεν του δίνεται άδεια να παρουσιάσει στη σκηνή την πλήρη όπερα. Δικαιολογία; το αντιοθωμανικό περιεχόμενό της. Ο Καρρέρ, υποθέτει ότι είναι πρόφαση και πιθανολογεί ότι «ισχυροί της ημέρα …και επιφανείς αγωνιστές ραδιούργησαν ίσως γιατί επιθυμούσαν στο μελόδραμα να συμπεριλαμβάνονται όλοι οι αγωνιστές».
Το 1859, το ζεύγος Καρρέρ περιοδεύουν με συναυλίες μέχρι τη Σμύρνη. Στη Αθήνα προγραμματίζουν τρείς συναυλίες όπου παρουσιάζονται και τα κλέφτικα τραγούδια Έχετε γειά ψηλά βουνά και Εγέρασα μωρέ παιδιά (γερο Δήμος). Μετά τις δύο συναυλίες που τις παρακολουθούν οι περισσότερο φουστανελοφόροι που εκθρόνισαν το βασιλιά Όθωνα. Έτσι, η τρίτη συναυλία ματαιώνεται με παρέμβαση του αστυνομικού διευθυντή και το ζεύγος Καρρέρ εκδιώκεται από την Αθήνα. Τελικά, παρά τις παρεμβάσεις του Αρχιεπισκόπου Μισαήλ. το 1861,καταφέρνει να πάρει άδεια παρουσίασης της όπερας στην Πάτρα.(παράσταση που επαναλήφθηκε στα 1875). «Το κοινό ενθουσιώδες», γράφει ο Καρρέρ στα απομνημονεύματά του: «Δημιούργησεν τοιαύτη ατμόσφαιρα εθνικού παλμού ώστε να εξάψη τον πατριωτισμόν πολλών εκ των θεατών, οίτινες εζήτησαν να καταταγούν ως εθελονταί και να πολεμήσουν παρά το πλευρόν της επαναστάσεως(της Κρητικής του 1866)…».Την χρονιά αυτή δίνει παραστάσεις στην Ερμούπολη της Σύρου για τους εθελοντές ,τον τακτικό στρατό και τους γριβαλδίνους επαναστάτες.
Στα 1875 παρουσιάζει την παράσταση του Μάρκου Βότζαρη στην Αθήνα, παρευρίσκονται απόγονοι του Μάρκου Μπότσαρη,αλλά το βασιλικό ζεύγος που είχε επιστρέψει δεν την τιμά με την παρουσία του. Γράφει χαρακτηριστικά ο Καρρέρ: «…από το Τατόϊ ούτε εκινήθη…η δε Κυβέρνησις ούτε κάν της επέρασεν από το μυαλό…έπρεπε να ήμουν κομματάρχης και να διαθέτω ψήφους,τότε θα είχον το παράσημον των ανωτέρων Ταξιαρχών..αξίωμα και θα διέθετα θέσεις και ρουσφέτια σε συγγενείς και φίλους μου».Ο Marco Bozzari στη συνέχεια παρουσιάστηκε στην Τεργέστη, Μασσαλία, Βράϊλα, Γαλάτσι, Οδησσό, Κάϊρο.
Σήμερα, ο Παύλος Καρρέρ θεωρείται ένας από τους πρώτους εθνικούς μουσουργούς που παρά την δυτικότροπη μουσική παιδεία, ενσωμάτωσε το ελληνικό ιστορικό στοιχείο και την δημώδη μουσική. Δέν είναι τυχαίο που σημαντικοί μουσουργοί όπως ο Καλομοίρης, ο Σκαλκώτας, επηρεάστηκαν και επέκτειναν αυτά τα στοιχεία του έργου του.
Το εκπληκτικό νανούρισμα της τέταρτης πράξης του Μάρκου Βότζαρη ίσως είναι ο καλύτερος επίλογος για τους μεγάλους δημιουργούς του λόγου και των τεχνών. Αυτούς που πετυχαίνουν (παρά τα ποικίλα, μικροπρεπή απέναντι στους δημιουργούς,εμπόδια) να συνδέσουν, να μεταβολίσουν, να μετασχηματίσουν τα δανεικά πολιτισμικά θετικά στοιχεία των άλλων λαών με την ελληνική ιστορία και πολιτισμό. Ακούστε το.
