Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του χρόνου είναι, κατά τον Μέγα Βασίλειο, ο χωρισμός σε παρελθόν και μέλλον. Και αν έτσι τον αντιλαμβάνονται οι λογικές φύσεις, οι άνθρωποι και οι άγγελοι δηλαδή, για τον Θεό είναι ένα συνεχές παρών. Μ’ αυτόν τον τρόπο εξηγεί και τις προφητικές και μαντικές ικανότητες. Θεοφορούμενη , λοιπόν, η ψυχή εισάγεται στο αιώνιο παρόν του Θεού και καταργούνται οι περιορισμοί που απορρέουν από τον χρόνο.
Ας δούμε, όμως, γιατί ένας προσδιορισμός της προτέρας του κόσμου κατάστασης σαν υπερχρόνιας, αιώνιας και αΐδιας δημιουργεί προβλήματα ασυνέπειας. Σ’ αυτήν , λοιπόν, την κατάσταση συμβαίνει η γένεση των λογικών και αοράτων φύσεων, του νοητού φωτός και του αρμονικού κόσμου των νοητών . Ένα τέτοιο ,όμως, γεγονός είναι μια τομή που αναγκαστικά χωρίζει αυτή την κατάσταση σε πριν και μετά, σε παρελθόν παρόν και μέλλον. Αυτά, όμως, δεν είναι μέρη του χρόνου; Πώς μπορεί να υπάρχει αΐδια κατάσταση όταν συμβαίνουν τόσα δραματικά γεγονότα όπως, γένεση αγγέλων, πτώση κλπ ; όπου υπάρχει κίνηση και αλλοίωση υπάρχει και χρόνος. Πώς, λοιπόν, σε μια άχρονη, αΐδια κατάσταση συμβαίνει κάτι εν χρόνω;
Μπροστά σ’ αυτή την αντίφαση ο Βασίλειος εισάγει τον βιβλικό όρο «αιών». Έναν όρο πολύσημο και ασαφή. Ο όρος εισήχθη από τον Παρμενίδη αλλά είναι ο Πλάτων που τον καθιέρωσε. Ο αιώνας αποκτά στον Πλάτωνα νέα σημασία. Ο όρος αυτός αποτελεί τολμηρή πλατωνική μετάθεση μιας λέξης που σήμαινε μεγάλη χρονική διάρκεια, στο να σημάνει άχρονη διάρκεια. Αυτός ο όρος είναι γνωστός και από τον Αριστοτέλη που τον ετυμολογεί από το «ἀεί εἴναι» , δηλαδή το απείρως υπάρχον, η άπειρη εκείνη διάρκεια των αϊδίων όντων που ζουν αναλλοίωτα πέρα από τον ουρανό . Επίσης τους αιώνες τους συναντάμε και στους γνωστικούς, όχι όμως σαν διαστήματα χρόνου αλλά σαν αιώνιες διαστρωμένες οντότητες σε σχεδόν 30 επίπεδα κάτω από τον ουρανό του Υπέρτατου Θεού, οντότητες που ομοιάζουν αρκετά με τους αγγέλους της Γραφής. Ενώ , όμως, αιών για τον Αριστοτέλη είναι το «τέλος» το όριο της άπειρης διάρκειας του ουρανού, δηλαδή κάτι χωρίς αρχή και τέλος, για τον Βασίλειο είναι κάτι που έχει τουλάχιστον κάτω φράγμα, ήτοι αρχή. Ο αιώνας δημιουργείται κάποτε, πιθανόν ταυτόχρονα με την γένεση των αοράτων. Το ερώτημα, όμως, παραμένει: ο αιώνας είναι χρόνος ή όχι;
Όσο για τον χρόνο, αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του άρρηκτα δεμένη με την δυνατότητα μέτρησής του, αφού θεωρεί τον χρόνο σαν την ποσοτική (δηλαδή αριθμήσιμη) κίνηση των αστέρων . Τα μέτρα , όμως , του χρόνου δημιουργούνται ταυτόχρονα με τον κόσμο και τον χρόνο. Επομένως, ελλείψει οποιουδήποτε μέτρου του χρόνου είναι αδύνατη κάθε μέτρησή του στην κατάσταση πριν από την δημιουργία των αισθητών, και συνεπώς, κατά τον Βασίλειο, δεν υπάρχει χρόνος. Άρα, καταλήγει, ο αιώνας δεν είναι χρόνος μιας και δεν υπάρχει κανένα υλικό σώμα που μπορεί να κινηθεί. (Δεν σας θυμίζει σχολή της Βιέννης;(θετικιστές) Ότι δεν μετριέται , δεν υπάρχει)
Αν , όμως, ο αιώνας δεν είναι χρόνος τότε τι είναι; Αιώνας, λοιπόν, είναι ο «χρόνος» στην κατάσταση εκείνη όπου δεν υπάρχει κίνηση υλικών αντικειμένων αλλά ύπαρξη αοράτων, διότι ό,τι είναι για τα αισθητά ο χρόνος , είναι για τα πνευματικά ο αιώνας. Δεν επιδέχεται καμία μονάδα μέτρησης, αφού τίποτε υλικό δεν κινείται, και δεν έχουν νόημα οι εκφράσεις όπως : πρώτος, δεύτερος αιώνας, μια και ο αιώνας είναι ένας . Οι δε εκφράσεις «αἰῶνα τοῦ αἰῶνος» και «αἰῶνας τῶν αἰῶνων» που συναντάται στη Γραφή, κατά τον Βασίλειο φανερώνουν διαφορές καταστάσεων. Επίσης και την «όγδοη ημέρα» την ταυτίζει νοηματικά με τον αιώνα: «ώστε κι αν ειπης ημέραν και αν ειπής αιώνα την αυτήν έννοιαν εκφράζεις» . Όμως κάτι κινείται και μάλιστα ανακυκλώνεται. Συγκρίνει την ανακύκλωση της ημέρας που παράγει την εβδομάδα, με εκείνη που συμβαίνει στον αιώνα. Και αν κάποτε οι ημέρες θα τελειώσουν με την κρίση, η ανακύκλωση του αιώνα δεν έχει τέλος . Είναι καταφανής η προσπάθειά του να δώσει στον αιώνα μη χρονικά γνωρίσματα όχι όμως με επιτυχία. Διότι, εφ΄ όσον ο αιώνας έχει κάποια αρχή, άσχετα αν δεν την ξέρουμε, και αφ΄ ετέρου ανακυκλώνεται , σαφώς και θα αριθμείται και επομένως καταπίπτει στην κατηγορία του χρόνου. Ένα άλλο πάλι ερώτημα του γεννάται είναι: την στιγμή της δημιουργίας των ορατών, ο αιώνας παύει να ρέει παράλληλα προς τον χρόνο; Με το τέλος του χρόνου έχουμε καινούριο αιώνα ή συνέχιση της ανακύκλωσης του αρχικού; Δεν έχουμε απάντηση.
(συνεχίζεται)
