Ο πρόεδρος του συλλόγου Μικρασιατών Σωκράτης Κοτζάογλου μιλά στο Σ.Θ.
Του Δημητρίου Γ. Νάτσιου
Ο πρόεδρος της αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Σερρών «Ο Άγιος Πολύκαρπος» Σωκράτης Κοτζάογλου με αφορμή την συμπλήρωση 100 ετών από την Μικρασιατική καταστροφή παραχώρησε συνέντευξη στο «Σ.Θ.».
Απαντά στα ερωτήματα μας και φωτίζει την δύσκολη περιπέτεια της άφιξης, της εγκατάστασης και την αφομοίωσης των προσφύγων στον τόπο μας.
Αναγνωρίζει την γενναία στήριξη της πολιτείας και θεωρεί περιορισμένες τις όποιες προστριβές με τον γηγενή πληθυσμό στο Νομό Σερρών, που αποδείχθηκε φιλόξενος και ευλογημένος τόπος.
Μιλά επίσης για την συμβολή των συλλόγων στη διατήρηση της παράδοσης και της ιστορικής μνήμης.
Πολλά χρόνια στη διοίκηση του Συλλόγου Μικρασιατών κ. Κοτζάογλου. Πείτε μας μερικά λόγια για τον σύλλογό σας: πότε και υπό ποιες συνθήκες ιδρύθηκε, την πορεία του, τις δράσεις του
Ο πρόεδρος του πρώτο Δ.Σ. της αδελφότητας Αγαμέμνων Σωτηρίου ανάμεσα στα άλλα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου κατά την κοπή της πίτας το 1978.
Η αδελφότητα Μικρασιατών Νομού Σερρών ιδρύθηκε το 1972 από Μικρασιάτες πρώτης και δεύτερης γενιάς, με πρωτεργάτη τον ακούραστο Αγαμέμνονα Σωτηρίου.
Πριν αποκτήσουμε ιδιόκτητη στέγη, στο χώρο που βρισκόμαστε σήμερα (Οδός Ικονίου), στεγαζόμασταν από το 1972 έως το 1984 σε μισθωμένους χώρους κοντά στο Τζιτζιρλί Τζαμί.
Κάποια στιγμή μας παραχώρησε το Υπουργείο Υγείας ένα οικόπεδο – εκεί που σήμερα στεγάζεται η αδελφότητα στην οδό Ικονίου- με την υποχρέωση μέσα σε τρία χρόνια να κτιστεί το οίκημα, κάτι που τελικά κατέστη δυνατό.
Με βοήθεια όλων των Μικρασιατών και φίλων αποκτήσαμε ιδιόκτητη στέγη. Είναι ένα μεγάλο οικόπεδο 320 τετραγωνικών, εντός του οποίου υπάρχει κτίσμα
Από το 1984 υπάρχει ο θεμέλιος λίθος από τον αείμνηστο Βασίλη Ιντζέ, την εποχή που ήταν υπουργός Βορείου Ελλάδας. Ένα χρόνο μετά, το 1985 αν θυμάμαι καλά, άρχισε να λειτουργεί ο σύλλογος στον ιδιόκτητο χώρο.
Εγώ ανέλαβα τα ηνία της αδελφότητας τον Μάρτιο του 1995. Τότε υπήρχε η ονομασία «Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Σερρών»
Οι πρώτες ενέργειες της διοίκησης ήταν να προστεθεί το όνομα ενός Αγίου και έτσι προσθέσαμε στο καταστατικό το όνομα «Άγιος Πολύκαρπος».
Θέλαμε έναν άγιο από την περιοχή της Μικράς Ασίας. Διαλέξαμε τον Άγιο Πολύκαρπο, επίσκοπο Σμύρνης και την επόμενη χρονιά αδελφοποιήθηκαμε με την Αδελφότητα Μικρασιατών Άγιος Πολύκαρπος Νομού Χανίων, το 1996.
Από τα πρώτα πράγματα, επίσης, μόλις αναλάβαμε ήταν η θεσμοθέτηση ετησίων εκδηλώσεων με τον τίτλο «Πολυκάρπεια», προς τιμήν του Αγίου.
Ο Άγιος Πολύκαρπος τιμάται η μνήμη του στις 23 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο και όλα αυτά τα χρόνια τα «Πολυκάρπεια» πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα της Μητρόπολης Σερρών και Νιγρίτας, γιατί είναι και θρησκευτικές εκδηλώσεις.
Στις ποικίλες αυτές εκδηλώσεις έχουμε σπουδαίους ομιλητές. Συμμετέχουμε επίσης σε θεσμικές εκδηλώσεις εθνικής μνήμης τον Σεπτέμβριο. Επίσης, συμμετέχουμε σε ανταμώματα που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο από την ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδας, της οποίας είμαστε μέλος.
Γίνονται επίσης διάφορες παρουσιάσεις Βιβλίων. Στο σύλλογο λειτουργούν και χορευτικά τμήματα – παιδικά, ενηλίκων, αρχαρίων.
Επίσης λειτουργεί από το 1999- καταφέραμε και την κάναμε με τον Δημήτρη Αρδανιώτη- η Μικτή Χορωδία Παραδοσιακής Μουσικής η οποία έχει διαπρέψει στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως αντίστοιχα και τα χορευτικά γιατί συνεργαστήκαμε πολλά χρόνια με το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού του Υπουργείου Εξωτερικών.
Έχουμε επίσης μία σπουδαία Βιβλιοθήκη, την οποία ψηφιοποιήσαμε με το ΤΕΙ Σερρών.
Επίσης ψηφιοποιήσαμε συνταγές μαγειρικής τις οποίες συνέλεξαν φοιτητές που μας διέθεσε ο καθηγητής Τεχνολογικών Εφαρμογών κ. Πανταζόπουλος.
Υποδείξαμε στους φοιτητές γυναίκες ηλικιωμένες και προσθέσαμε την άυλη πολιτιστική κληρονομιά , όσον αφορά τις Μικρασιατικές γεύσεις και αυτά υπάρχουν σε ψηφιακά CD.
Από ποιες περιοχές της Μικράς Ασίας ήρθαν οι πρόσφυγες προγονοί σας και που εγκαταστάθηκαν ; Πως διαμοιράστηκε ο πληθυσμός σε σχέση με την εθνοτοπική του καταγωγή; Πως οργανώθηκε η στεγαστική αποκατάσταση στην πόλη των Σερρών και ποιοι συνοικισμοί δημιουργήθηκαν;
Ο Υπουργός Βορείου Ελλάδας Βασίλης Ιντζές θέτει τον θεμέλιο λίθο του πνευματικού κέντρου της αδελφότητας στις 27-5-1984. Ορθιος παρακολουθεί ο τότε γ. γραμματέας της αδελφότητας Νίκος Βογιατζόγλου.
Θα σας απαντήσω στο ερώτημα με βάση αυτά που έχω διαβάσει. Η πλειοψηφία, όπως και στο σύλλογο των μελών, είναι από την περιοχή της Βιθυνίας, της Προύσας το 90%.
Έχω διαβάσει ότι το 1922 οι Σέρρες είχαν πληθυσμό 15 χιλιάδες και ήρθαν άλλες τόσες οι οποίες ήταν από την Μικρά Ασία, τον Πόντο και την Θράκη. Αντίστοιχα έφυγαν 18 χιλιάδες μουσουλμάνοι στην Τουρκία. Η πόλη των Σερρών σε μικρό διάστημα διπλασιάστηκε και το προσφυγικό στοιχείο αντιπροσώπευε το 50%. Το ίδιο ποσοστό υπήρχε και σε επίπεδο Νομού, ήταν δηλαδή προσφυγικός.
Επίσης ήρθαν άλλες 70 χιλιάδες πρόσφυγες στο Νομό το 1928 και ο πληθυσμός του Νομού ανήλθε στις 182 χιλιάδες κατοίκους.
Δημιουργήθηκαν τα πρώτα χωριά, τα πρώτα αγροτικά ιατρεία.
Από τις διηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων μας, ξέρουμε ότι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές.
Το 1925 έγινε καινούργιο ρυμοτομικό στην πόλη των Σερρών και δημιουργήθηκαν 12 καινούργιες συνοικίες.
Οι εννέα εντάχθηκαν στο ρυμοτομικό σχέδιο όπως αναφέρει η καθηγήτρια Λίλα Θεοδωρίδου, στο άρθρο της που δημοσιεύτηκε «Στη Σπίθα» το 2010.
Άλλοι τρείς συνοικισμοί ήταν στις παρυφές της πόλης.
Δημιουργήθηκαν γειτονιές, όπως το Κατακονόζι, η Καλλιθέα, η Νέα Ιωνία, το Καλκάνη, η Ομόνοια, η Ιωάννου Θεολόγου, τα Σφαγεία, ο συνοικισμός Δορυλαίου, η Αγιά Σοφία, ο Άγιος Παντελεήμονας και άλλες.
Δημιουργήθηκαν πολλοί συνοικισμοί και φυσικά εκεί που στεγάζεται ο σύλλογος τα «Νέα Κιουπλιά» .
Τα πρώτα σπίτια κτίστηκαν στην συνοικία Κατακονόζι, στην περιοχή Αγίων Αναργύρων.
Έγιναν ψηλές πολυκατοικίες που δεν υπήρχαν ούτε στο Κέντρο της πόλης και μικρές πλατείες.
Αυτό έφερε την αντίδραση της Ένωσης Παμπροσφυγικών σωματείων Ν. Σερρών, που διατύπωσε την άποψη ότι δεν τους αρέσει αυτό το στυλ των κατοικιών.
Τελικά εγκαταστάθηκαν στα Κιουπλιά όπου δεν τους έκτισαν τετρακατοικίες, όπως έκανε ο εργολάβος Αλέξανδρος Καλκάνης στη Νέα Ιωνία, και αλλού.
Τους χορήγησαν δάνεια να κτίσουν μόνοι τους σπίτια με τη προϋπόθεση να μην ξεπερνούν τα 50 τετραγωνικά.
Στα Κιουπλιά δημιουργήθηκε μία πολύ ωραία συνοικία που γέμισε με Μουριές γιατί οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους την Σηροτροφία, τα κουκούλια, το μετάξι.
Θεωρώ μεγάλο το εγχείρημα της Πολιτείας τότε και βοήθησε και ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός, η επιτροπή αποκατάστασης Προσφύγων, το Υπουργείο Πρόνοιας.
Εγώ θυμάμαι τους δικούς μου που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Καλκάνη, σε τετρακατοικίες που κάθε διαμέρισμα ήταν 55-60 τετραγωνικών.
Τους τα χρέωσαν με ομολογίες και ξόφλησαν όταν ήμουν 10-12 ετών, με πολλές ευκολίες και υπήρχαν καλές συνθήκες διαβίωσης εδώ στις Σέρρες.
Αντιμετώπισαν προβλήματα με τον ντόπιο πληθυσμό οι πρόγονοί σας; Ποιες ήταν οι πρώτες και βασικές δυσκολίες που συνάντησαν; Πότε βελτιώθηκε η κατάσταση και πως;
Από την έκθεση Μικρασιατικών Βιβλίων και κειμηλίων στην αίθουσα του ΕΟΜΜΕΧ τον Σεπτέμβριο του 1981. Διακρίνεται ο Γιάννης Κοκκινίδης σε μαθητές Γυμνασίων της πόλης μας.
Το θέμα αυτό το ερεύνησα, εγώ δεν έχω μαρτυρίες από τους δικούς μου ότι υπήρχαν τέτοια προβλήματα.
Βέβαια το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισαν ήταν ότι δεν είχαν χαρτιά, ούτε τα ονόματα τους δεν ήξεραν.
Οι μισοί και παραπάνω πρόγονοί μας ήταν σε Τουρκόφωνες περιοχές, δεν ήξεραν και πολλά Ελληνικά. Βοήθησαν όμως κάποιοι μορφωμένοι Μικρασιάτες οι οποίοι σε συνεργασία με τον Δήμο τους έβγαλαν καινούργια χαρτιά, ταυτότητες, τα πάντα.
Λειτούργησαν αυτοί οι μορφωμένοι Μικρασιάτες σαν τους λεγόμενους «Δημογέροντες» και τους βοήθησαν παρά πολύ.
Όταν ήρθε η Πολιτεία και επίταξε παρά πολλά οικόπεδα, έδωσε μεγάλες βοήθειες στους πρόσφυγες, τους έδωσε ζώα για να καλλιεργούν, κήπους, χωράφια, αμπέλια, λαχανόκηπους, τότε, πιθανόν, δημιουργήθηκαν κάποιες προστριβές με τους ντόπιους, γιατί από κάπου τα πήραν αυτά.
Βέβαια τα περισσότερα ήταν κρατική γη και εγώ δεν θυμάμαι κάτι για το αν υπήρχαν προστριβές.
Θεωρώ ότι γρήγορα αφομοιώθηκαν ο γηγενής πληθυσμός με τον προσφυγικό, γιατί υπήρχαν στοιχεία που τους έδεναν.
Ήταν η κοινή θρησκεία, η κοινή γλώσσα και ότι ανήκουν σε ένα έθνος το Ελληνικό.
Σε πολύ λίγο χρόνο εξομαλύνθηκαν τα πάντα, όποια πρόσκαιρη αντιπαλότητα και αν υπήρξε.
Ο προσφυγικός πληθυσμός αφομοιώθηκε , εντάχθηκε στο κοινωνικό γίγνεσθαι της πόλης η οποία αναπτύχθηκε.
Διαβάζω στο άρθρο της κυρίας Θεοδωρίδου ότι ορισμένοι πρόσφυγες έκαναν και πολύ ωραία σπίτια, όπως και ορισμένοι που είναι μέλη του συλλόγου μας.
Σας αναφέρω τον ταπητουργό Κελεμπέκογλου στην οδό Κιουταχείας και την
οικία του καπνέμπορα Σχοινά. Έκτισαν σπουδαία σπίτια και αναπτύχθηκαν οι πρόσφυγες, γιατί ήταν εργατικοί και έφεραν πολλές καινούργιες τέχνες.
Με τι ασχολήθηκαν επαγγελματικά οι πρόσφυγες; Συνέχισαν ενασχολήσεις της «Πατρίδας» ή ξεκίνησαν από την αρχή σε νέα επαγγέλματα;
Διαβάζοντας βιβλία από την Αθήνα, πολύ σπουδαία, λένε ότι το Ελληνικό κράτος βοήθησε αυτούς που ήταν Φαρμακοποιοί, τους εξομοίωσε γρήγορα αφού έφεραν πτυχία, τους έδωσε τα αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα για να μπορέσουν να ασκήσουν το επάγγελμα τους.
Πολλοί όμως πρόσφυγες, που ήρθαν στη Βόρεια Ελλάδα από γεωργικές περιοχές, δούλεψαν στα καπνά, στις γαλαρίες, στα Ανθρακωρυχεία του Περδικάρη, στα Καροποιεία, σε δύσκολες συνθήκες. Εκείνη την εποχή θέριζε η φυματίωση, η ελονοσία και πολλοί πέθαναν το πρώτο διάστημα γιατί δεν υπήρχε υγειονομική περίθαλψη.
Το κράτος έκανε μεγάλες φορολογικές ελαφρύνσεις στους πρόσφυγες και στους γεωργούς και στους ελεύθερους επαγγελματίες και εκπλήσσομαι πως μπόρεσε αυτή πατρίδα να βοηθήσει όλους αυτούς τους ανθρώπους.
Να μην ξεχάσουμε τον Αμερικάνο Ερρίκο Μοργεντάου, ο οποίος βοήθησε παρά πολύ στη αποκατάσταση των προσφύγων.
Υπήρχε, για χρόνια, η ελπίδα επιστροφής στις «πατρίδες» ή, σχετικά γρήγορα, διέγραψαν αυτή την προοπτική από την ζωή τους;
Αυτό υπήρχε στη σκέψη τους τα πρώτα χρόνια νομίζω, αλλά μετά το πήραν απόφαση. Για αυτό έκτισαν εδώ τα σπίτια τους και έκαναν σπουδαίες οικογένειες μέσα στην κοινωνία.
Αφομοιώθηκαν με τους γηγενείς και έκαναν ένα σπουδαίο μωσαϊκό, με συνέπεια οι Σέρρες με ευλάβεια και πολύ ωραία αρχιτεκτονική, να γίνει από τις πιο ωραίες πόλεις της χώρας – αφού προηγουμένως είχε καεί πολλές φορές.
Διατηρείται σήμερα η προσφυγική μνήμη ζωντανή και πως; Σπουδαία η πρωτοβουλία έκδοσης του περιοδικού «Σπίθα» από τον σύλλογό σας
Η μνήμη ως το 1972-1973 δεν υπήρχε. Η πολιτεία δεν ήθελε να μιλά για αυτά τα γεγονότα και οι ίδιοι οι πρόσφυγες, έχοντας το τραύμα, δεν ήθελαν πολύ να μιλούν.
Σκέφτομαι πόσα πράγματα από τον παππού μου και τη γιαγιά μου πετάχτηκαν, που θα μπορούσαν να είναι πολύτιμα κειμήλια και ντοκουμέντα.
Μετά το 1972 έγινε μία τρομερή έκρηξη όσον αφορά τους προσφυγικούς συλλόγους με αποτέλεσμα να δραστηριοποιούνται σήμερα 1000 σε όλη την Ελλάδα.
Όλοι αυτοί οι σύλλογοι προσέφεραν στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, πολύ πιο μπροστά από την Πολιτεία. Πίεσαν όσον αφορά την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων το 1994 και όσον αφορά την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Μικρασιατών το 1998 – φέτος καθιερώθηκε και η 6η Απριλίου σαν η μέρα μνήμης του Θρακικού Ελληνισμού και βαδίζουμε, ολοταχώς, σε μία ενιαία αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής.
Το τραύμα μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, αλλά βοήθησαν πολύ οι προσφυγικοί σύλλογοι – στους οποίους δραστηριοποιούνται άνθρωποι από 5 ετών έως ηλικιωμένοι – να διατηρηθεί αυτή η μνήμη. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά 100 χρόνια η μνήμη διατηρείται τόσο ζωντανή.
Σε πρόσφατη εκδήλωση που διοργανώσαμε ήταν κατάμεστη η αίθουσα στα «Αστέρια», ο κόσμος στηρίζει.
Ένα μεγάλο εργαλείο δημοσίων σχέσεων που έχουμε, ο μοναδικός προσφυγικός σύλλογος στην Ελλάδα με 22 εκδόσεις, είναι το περιοδικό μας η «Μικρασιατική Σπίθα» η οποία ταχυδρομείται και στο Εξωτερικό.
Θεωρείτε ότι έως το 1972 οι πρόσφυγες Έλληνες δεν ήθελαν να ξύνουν τις πληγές ή υπήρχαν άλλες ανάγκες, βιοπορισμού, που δεν τους επέτρεπαν να έχουν συλλόγους ώστε να διατηρούν την ιστορική μνήμη;
Εγώ θυμάμαι ότι δεν μιλούσαν , ο παππούς μου και η γιαγιά μου, δεν έλεγαν πολλά πράγματα. Πιο πολύ διασκέδαζαν, συγκεντρωνόταν 10-20 άτομα με τα τουμπέκια τους, έκλαιγαν ενδεχομένως, αλλά δεν μιλούσαν παρά πολύ. Ίσως γιατί ήταν μπροστά η καθημερινότητα, η επιβίωση, οι δύσκολες συνθήκες που βίωναν. Θυμάμαι τον παππού με ένα καροτσάκι στη λαϊκή αγορά, τράβηξαν πολλά οι άνθρωποι.
Υπήρχαν δυο βρύσες σε όλο το Καλκάνη, από την περιοχή της Παναγίτσας έως το Πειραματικό Σχολείο.
Υπήρχαν αρρώστιες όπως εγώ που σε ηλικία 8 μηνών προσβλήθηκα από πολιομυελίτιδα.
Υπήρχαν και άλλες αρρώστιες, που να έχουν μυαλό να ασχοληθούν οι άνθρωποι με συλλόγους.
Αυτοί οι άνθρωποι θυσιάστηκαν, αλλά οι απόγονοι τους έγιναν σπουδαίοι άνθρωποι και μαζί με τους γηγενείς τράβηξαν την Ελλάδα μπροστά.
Ένα μεγάλο επίτευγμα ήταν ότι στα ΤΕΦΑΑ δημιουργήθηκαν τμήματα παραδοσιακών χορών.
Οι μητέρες ψάχνοντας τις ρίζες τους προωθούσαν τα παιδιά τους σε ανάλογους συλλόγους, ενώ μεγάλη ευλογία ήταν και η δημιουργία και λειτουργία των μουσικών σχολείων που βοήθησαν πολύ στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Το ποτάμι έγινε μεγάλο και κάθε μέρα μεγαλώνει.
