Γράφει ο Σάκης Μουμτζής
Φίλοι αναγνώστες μού επισήμαναν πως μιλώντας για «σκοτεινή δεκαετία 1964-1974» δίνουμε άφεση αμαρτιών στη δεκαετία 1950-1960, η οποία κατά τη γνώμη τους ήταν εξίσου σκοτεινή. Προκαταρκτικά να πω ότι στη δεκαετία του 1950 η πατρίδα μας είχε την καλύτερη δημοκρατία που μπορούσε να έχει, δεδομένων των ιστορικών συνθηκών. Πιο διεξοδικά, παρακάτω. Της δεκαετίας 1964-1974 προηγήθηκαν δύο σημαντικά γεγονότα: Οι δόλιες εκλογές του 1961 που έφεραν τον «ανένδοτο αγώνα» και η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, το 1963. Η λεγόμενη αποστασία και η δικτατορία με το πραξικόπημα στην Κύπρο σφράγισαν μια δεκαετία που είχε εντελώς άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά από τη δεκαετία 1950-1960. Τότε η Ελλάδα έβγαινε βαριά τραυματισμένη από έναν επταετή εμφύλιο πόλεμο. Ακόμα και το 1950 διεξάγονταν πολύνεκρες συμπλοκές μεταξύ του Ελληνικού Στρατού και αποκομμένων ομάδων ανταρτών. Συνεπώς, αν το μέτρο σύγκρισης για να βαθμολογήσουμε την ποιότητα της δημοκρατίας μας της πρώτης μετεμφυλιακής περιόδου ήταν τα κοινοβουλευτικά καθεστώτα των χωρών του δυτικού κόσμου, τότε προφανώς χρησιμοποιούμε λάθος μέτρο. Ηταν αυτονόητο ότι μετά έναν πολυετή και αιματηρό Εμφύλιο οι ηττημένοι θα υφίσταντο περιορισμούς στην πολιτική τους έκφραση. Παρ’ όλα αυτά εκπροσωπήθηκαν αμέσως, στις πρώτες εκλογές που διεξήχθησαν (5/3/1950) μετά τη λήξη του Εμφυλίου με τη Δημοκρατική Παράταξη και μετά ίδρυσαν την ΕΔΑ, που συμμετείχε στη συνέχεια σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις. Να υπενθυμίσω ότι στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1956 η Αριστερά, με τις συνεργαζόμενες δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, κέρδισε όλους τους μεγάλους δήμους της χώρας και το 1958, μόλις εννέα χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου, κατέκτησε τη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Επιπροσθέτως, ουδείς αμφισβήτησε το κύρος όλων αυτών των εκλογικών αναμετρήσεων.
«Μα υπήρχαν πολιτικοί κρατούμενοι», θα αντιτείνει ο φίλος αναγνώστης. Φυσικά και υπήρχαν, διότι δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Η πολιτική δεν ασκείται in vitro ούτε επιδέχεται φραγή μνήμης. Επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται από το περιβάλλον, εσωτερικό και διεθνές (βλ. Ψυχρός Πόλεμος). Ετσι, ο βιωμένος αντικομμουνισμός αυτής της δεκαετίας, ένα μαζικό φαινόμενο που αναδυόταν από τη βάση της κοινωνίας, κυρίως της υπαίθρου, ήταν επόμενο να καθορίσει και τις πολιτικές συμπεριφορές του μπλοκ εξουσίας των νικητών. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Γεώργιος Παπανδρέου εγκαλούσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή διότι απελευθέρωνε πολιτικούς κρατούμενους.
Αν υπάρχει ένα πανίσχυρο ιστορικό νήμα που συνδέει αυτές τις δύο δεκαετίες είναι το Κυπριακό. Η πορεία του άλλαξε τη συνείδηση ενός σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, καθώς ήταν έκδηλη η απογοήτευση από τη στάση των συμμάχων μας. Και αυτή η τραγική πορεία, η γεμάτη από λάθη, κατέληξε στο άφρον πραξικόπημα του Ιωαννίδη. Αν δούμε με καθαρή ματιά τα γεγονότα θα αντιμετωπίσουμε με ιδιαίτερη επιείκεια τη δεκαετία του 1950, αλλά θα είμαστε ανοικτίρμονες απέναντι στη «σκοτεινή δεκαετία 1964-1974».
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή»
