Μέρος 3ο
Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Εν τω μεταξύ παρατηρείται μια μεγάλη στροφή της καθολικής Δύσης στην κλασική αρχαιότητα κατά την Αναγέννηση όπως και μια αυξανόμενη επιρροή της Επικούρειας φιλοσοφίας. Οι τάσεις αυτές από τη μια δημιουργούν απώθηση στους ορθόδοξους εκκλησιαστικούς κύκλους αλλά από την άλλη έλκουν πολλούς να μελετήσουν τους αρχαίους, κυρίως από τις τάξεις των εμπόρων και των Φαναριωτών αλλά και κάποιους από την τάξη του κλήρου. Το φαινόμενο επιταχύνεται με το κίνημα του Διαφωτισμού και πολύ περισσότερο με το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης. Η ευρωπαϊκή σκέψη μεταδίδεται στον ελληνόφωνο χώρο μέσα από την έκδοση βιβλίων και μεταφράσεων σημαντικών κειμένων της δυτικής διανόησης κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και τα Ιόνια νησιά.
Πρέπει να τονίσουμε ότι η ελληνική γλώσσα λειτούργησε ως γλώσσα–όχημα, μιας και ήταν γλώσσα του εμπορίου, ως lingua franca, και ως γλώσσα παιδείας, ιδίως σε μερικές εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως στις Παραδουνάβιες Hγεμονίες.
Αν και το μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνισμού διάβηκε το κατώφλι του Διαφωτισμού χωρίς να θητεύσει ουσιαστικά στην Αναγέννηση, ο Νεότερος Ελληνισμός δέχθηκε αφ΄ενός την επίδραση της όψιμης ιταλικής Αναγέννησης και αφ΄ ετέρου του Μπαρόκ στην αισθητική και τη λογοτεχνία. Αυτό το φαινόμενο, βέβαια, συνέβη σχετικά αργοπορημένα, μέσα στον 17ο αιώνα, και ρίζωσε στην περιφέρεια και όχι στο κέντρο του ελληνισμού. Ήταν η ενετοκρατούμενη Κρήτη και κυρίως τα Ιόνια νησιά που έγιναν πυρήνες ιταλικής παιδείας χωρίς να απεμπολήσουν το ορθόδοξο δόγμα, διαψεύδοντας όλους εκείνους τους προπαγανδιστές που υποστήριζαν ότι μόνον η επικυριαρχία των Τούρκων θα τους εξασφάλιζε την ορθόδοξη πίστη τους.
Ο προβληματισμός και οι πνευματικές αναζητήσεις δεν είναι πλέον θεολογικές και στρέφονται κυρίως προς την κλασική αρχαιότητα και τα δημοκρατικά καθεστώτα της Αθήνας και της Ρώμης, την ανάπτυξη της επιστήμης και της ιστορίας. Επίσης υπάρχει έντονο ενδιαφέρον προς τις φυσικές επιστήμες και τα μαθηματικά και την αλληλεπίδραση με τον εξωτερικό κόσμο. Η στροφή αυτή γίνεται παράλληλα με την προσπάθεια χειραφέτησης των ελληνόφωνων πληθυσμών του βαλκανικού χώρου.
H νεοελληνική παιδεία πριν από τον Διαφωτισμό κυριαρχείται στο σύνολό της από την ορθόδοξη χριστιανική ηθική. H εκπαίδευση στηρίζεται στον αριστοτελισμό, που κατάντησε θεραπαινίδα της θεολογίας, καθώς και σε μια στερεότυπα επαναλαμβανόμενη επιλογή κειμένων της αρχαίας κλασικής και βυζαντινής γραμματείας προφανώς όχι πολιτικών.
Και έτσι δημιουργούνται δυο ρεύματα που συγκρούονται. Από τη μια οι ιδέες του Διαφωτισμού, Επικούρειας έμπνευσης που προτάσσουν το μέλλον και την επίτευξη της ανθρώπινης ευδαιμονίας μέσω της βελτίωσης των υλικών όρων της ζωής και από την άλλη η σφοδρή πολεμική των συντηρητικών κύκλων της Εκκλησίας που παραμένει προσηλωμένη στο παρελθόν και την Αποκάλυψη.
ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Στα τέλη του 17ου αιώνα γίνεται κάτι σημαντικό. Στην Κωνσταντινούπολη διδάσκει ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ απορρήτων (1641-1709), οποίος είχε σπουδάσει ιατρική στο πανεπιστήμιο της Πάδοβα και της Μπολόνια και στα έργα του διακρίνει κανείς τις εξής αρχές :
Α. πίστη στο δημιουργικό ρόλο της επιστήμης και της επιστημονικής έρευνας για την αποκρυπτογράφηση της φύσης και
Β. κριτική στάση απέναντι στην αυθεντία των αρχαίων.
Είναι πρώτη φορά που ακούγονται από δημόσια χείλη τέτοιες απόψεις. Ως επιστήμονας ιατρός, ο Α. Ν. Μαυροκορδάτος υπήρξε από τους γνωστότερους του 17ου αιώνα σε όλη την Ευρώπη. Μεταξύ των επιστημονικών του εργασιών, εκείνη που τον έκανε γνωστό ήταν η διδακτορική διατριβή του, δια της οποίας απεδείκνυε, με πειράματα σε ζώα, την κυκλοφορία του αίματος στους πνεύμονες. Η εργασία αυτή εκδόθηκε στα λατινικά στη Μπολόνια το 1664 εντυπωσιάζοντας τους επιστημονικούς κύκλους της εποχής. Ακόμα και οι Τούρκοι σχολίαζαν την ανακάλυψη αυτή, μέχρι του σημείου πολλοί να τον θεωρούν μάγο.
(συνεχίζεται)
Το βιογραφικό του θ. Ανδρονίδη
Ο Ανδρονίδης Θεολόγης σπούδασε Χημεία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με μεταπτυχιακές σπουδές στην Αναλυτική Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια. Ήταν καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση και μέλος του ΔΣ της ΕΛΜΕ Σερρών. Είναι συνιδρυτής της ΕΜΕΙΣ και τακτικός εισηγητής στα Μαθήματα Κλασικής Παιδείας. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στο διαδίκτυο στο http://t-logo.blogspot.com και οι ομιλίες του υπάρχουν στο YouTube.
