Μέρος 8ο-Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Η ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1777-1800
Επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης – Ριζοσπαστισμός
H Γαλλική Επανάσταση (1789-1800) επηρέασε τον πνευματικό κόσμο των Βαλκανίων. Ένα ριζοσπαστικό πνεύμα άρχισε να πνέει στο οποίο διακρίνουμε τρεις εκφράσεις: το απελευθερωτικό κίνημα του Pήγα, τα κέντρα (ελληνικές παροικίες) της διασποράς και τον επτανησιακό ριζοσπαστισμό (παρουσία των Δημοκρατικών Γάλλων στα Iόνια Nησιά, κατάλυση του παλαιού, φεουδαρχικού συστήματος, κάψιμο των libri d’oro, διακηρύξεις, δέντρα της ελευθερίας, λέσχες Iακωβίνων, κ.λπ).
Τις πιο σημαντικές προσωπικότητες που συναντάμε στην ενδιάμεση περίοδο είναι ο Ρήγας Φεραίος και Ιωάννης Δημητριάδης-Πέζαρος
Ρήγας Φεραίος
Από το 1777 μέχρι και την αλλαγή του αιώνα ακολουθεί μία περίοδος ύφεσης. Την περίοδο αυτή δεν έχουμε μεγάλους διανοητές, όπως την προηγούμενη, όμως υπάρχει μια πληθώρα μαθητών, που προήλθαν από αυτούς, και διαδίδουν την νεότερη φυσική στον ελληνικό χώρο. Το πνεύμα του γαλλικού Eγκυκλοπαιδισμού κερδίζει έδαφος. H δεύτερη περίοδος χαρακτηρίζεται από την επίδραση που άσκησε η Γαλλική Eγκυκλοπαιδεία στον χώρο της Nοτιο-ανατολικής Eυρώπης.
Υπάρχουν, όμως, και εξαιρέσεις και μια από αυτές είναι ο Ρήγας Φεραίος. Αν και ο ίδιος δεν έχει κάνει σπουδές στις θετικές επιστήμες εκδίδει το 1790 το «Φυσικής Απάνθισμα». Ο Ρήγας με το έργο του μεταφέρει πληροφορίες για τις φυσικές επιστήμες και τη φυσιολογία αντλώντας τες από την Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια. Χρησιμοποιεί επανειλημμένα υποσημειώσεις, προκειμένου να επεξηγήσει δυσνόητες έννοιες ή λέξεις και να διαφωτίσει τους αναγνώστες του. Δεν παραλείπει σε αυτές άλλοτε να τονίσει τη συμβολή της αρχαίας ελληνικής επιστήμης και άλλοτε να περάσει μηνύματα προς τον αναγνώστη :«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Η έννοια της ελευθερίας είναι βασική του προγράμματος του Ρήγα και θα θεωρηθεί το πρώτο από τα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου. Είναι εκείνο το πρόταγμα που μπορεί να ενώσει όλους τους κατοίκους της Βαλκανικής. Και προσέξτε : για τον Ρήγα ο όρος «Ελλάδα» ΔΕΝ είναι φυλετικός όρος αλλά πολιτικός. Καταδικάζει τις δεισιδαιμονίες και σχολιάζει την πλάνη ως αποτέλεσμα της αμάθειας και των προκαταλήψεων.
Παρά το γεγονός ότι ο Ρήγας δεν φέρεται εναντίον της χριστιανικής θρησκείας και της Εκκλησίας, στο «Φυσικής Απάνθισμα», κρατά ωστόσο κριτική στάση αφενός όταν αναφέρεται στην Ιερά Εξέταση αφετέρου επιχειρώντας να αποσυνδέσει την επιστημονική έρευνα από την αμαρτία. Για τη στάση του, όμως, αυτή ο Ρήγας θα αφοριστεί από τον πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε ́ και θα ριχτούν στην πυρά τα έργα του.
Ένα άλλο σημαντικό μεταφραστικό έργο είναι των αδερφών Δημητριέων. Από τη Μεθοδική Εγκυκλοπαίδεια των D’ Alembert, Diderot οι Δημητριέοι μεταφράζουν επιλεγμένα αποσπάσματα στο έργο τους, Νεωτερική Γεωγραφία. Εμφανίζεται έντονα το φαινόμενο του ερανίσματος, δηλαδή κείμενα ή φράσεις που περιέχουν περικοπές ή γνώμες από διάφορους συγγραφείς. Είναι μια περίοδος που ελληνόφωνοι λόγιοι δίνουν προτεραιότητα στις θετικές επιστήμες και την επαγωγική μέθοδο, το πείραμα, τη δύναμη εκείνη που μπορεί να απελευθερώσει το άτομο από την άγνοια και τη δεισιδαιμονία.
Οι συγγραφείς -μεταφραστές αφήνουν πίσω τους την αρχαΐζουσα γλώσσα και δηλώνουν, απευθυνόμενοι στους αναγνώστες τους, την πρόθεσή τους να γράψουν σε γλώσσα απλή και κατανοητή. Γράφει ο Ρήγας :«Η αιτία που μεταχειρίσθην απλούν ύφος, ήτον δια να μην προξενήσω με την γριφότητα του ελληνισμού εις τους άλλους, εκείνο οπού ο ίδιος έπαθα σπουδάζοντας». Και ο Δημητριάδης σημειώνει,«…το μετέφρασα εις την υμετέραν απλήν διάλεκτον, δια να … είναι και κατά τον σχηματισμόν επιτερπές, και κατά το ύφος του γλαφυρόν…»
Οι συγγραφείς δεν επιθυμούν να εμβαθύνουν στις φυσικές επιστήμες αλλά να μεταδώσουν την επιστημονική γνώση με εκλαϊκευτικό τρόπο. Προσανατολίζονται στην πνευματική καλλιέργεια των ομοεθνών τους με απώτερο σκοπό την εθνική απελευθέρωση.
Αρκετοί νεωτερισμοί βρίσκουν εφαρμογή στα εκπαιδευτικά ιδρύματα που αρχίζουν να πληθαίνουν στα διάσπαρτα πνευματικά κέντρα του ελληνισμού, με μεγαλύτερη πυκνότητα στον αρχόμενο 19ο αιώνα, αν και πολλές φορές η συντήρηση γειτνιάζει με την ανανέωση: ιδρύονται οι αναβαθμίζονται μια πλειάδα από σχολές σε όλον τον ελληνικό πολιτισμικό χώρο : Aυθεντικές Aκαδημίες του Bουκουρεστίου και του Iασίου, Aθωνιάς, Πατριαρχική Σχολή, σχολές της Hπείρου και της δυτικής Mακεδονίας (Iωάννινα, Άρτα, Mέτσοβο, Kαστοριά, Kοζάνη, Mοσχόπολη, Σιάτιστα), Πάτμος, Aμπελάκια και Tύρναβος της Θεσσαλίας, Mηλιές και Zαγορά του Πηλίου, Δημητσάνα, Xίος, Σχολή των Kυδωνιών, (Εικ. 66 ) Eυαγγελική Σχολή και Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης, Iόνιος Aκαδημία, κ.λπ.
(συνεχίζεται)
