Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Τα ερωτήματα που απασχολούν τον Βασίλειο, σε σχέση με τον χρόνο, είναι δυο. Η διάρκεια και η φύση του. Όσο αφορά το πρώτο, κινείται σε μια γραμμή σκέψης που πρώτος ο Πλάτων, στον Τίμαιο, καθιέρωσε.
«Σκέφθηκε επομένως (ο δημιουργός) να δημιουργήσει κάποια κινητή εικόνα της αιωνιότητας. Ενώ λοιπόν έβαζε τάξη στον ουρανό, έφτιαξε και τη ρυθμικά κινούμενη [αιώνια] εικόνα της ακίνητης [στην ενότητά της] αιωνιότητας – το δημιούργημα που έχουμε ονομάσει χρόνο…[1] ). Ο χρόνος, λοιπόν, εγεννήθη μαζί με τον ουρανόν δια να διαλυθούν συγχρόνως, αφού συγχρόνως εγεννήθηκαν (και ο ουρανός απεχωρίσθη ως βιβλίον ελισσόμενον[2]). Την αντίληψη όμως αυτή, δηλαδή της γέννησης του χρόνου μετά του κόσμου, ο Βασίλειος την προσαρμόζει στο πλαίσιο της νέας θρησκείας. Ενώ για τον Πλάτωνα μια τέτοια γέννηση και καταστροφή ακολουθεί ένα κυκλικό σχήμα, μια επανάληψη κάθε μεγάλο έτος, για τον Βασίλειο η δημιουργία συνέβη άπαξ και δεν πρόκειται να επαναληφθεί. Είναι αρκετά εύστοχος ο όρος , γραμμικός χρόνος, που εισήγαγαν οι θεολόγοι για να τον αντιδιαστείλουν με τον κυκλικό, που κύρια χαρακτηρίζει την ελληνική σκέψη[3].
Η θέση του αυτή έρχεται σε αντίθεση με τα περισσότερα μεγάλα πνεύματα της αρχαιότητας και κυρίως με την επικρατούσα, τότε, αντίληψη. Ο Αριστοτέλης, αλλά και οι Επικούρειοι αλλά και άλλοι φιλόσοφοι του 4ου αιώνα, υπέθεταν έναν χρόνο ανεξάρτητο από την ύλη, χωρίς τέλος και αρχή , με μια ροή ατέρμονη. Οι Στωικοί, μάλιστα, διατύπωσαν τη θεωρία της κυκλικής παλιγγενεσίας. Ειδικά ο Αριστοτέλης, τον κόσμο τον αντιλαμβανόταν αΐδιο, δηλαδή αιώνιο και παντοτινό, όπως και ο Θεός, ο οποίος βρίσκεται έξω από την σφαίρα του ουρανού σε μια άχρονη αΐδια κατάσταση, ο δε χρόνος λειτουργεί μόνο στα υλικά σώματα που βρίσκονται κάτω από αυτόν. Εξαίρεση όλων αυτών αποτελούσαν οι Γνωστικοί. Αυτοί μίλησαν για δημιουργία του χρόνου μετά του κόσμου μια μοναδική φορά από έναν δημιουργό. Από τους χριστιανούς διανοητές, ο Βασίλειος είναι από τους πρώτους που υιοθέτησαν την άποψη των γνωστικών, προσαρμόζοντάς την όμως στη δογματική των χριστιανών.
Η Γραφή η ίδια, δεν αναφέρει δημιουργία χρόνου. Ο Βασίλειος όμως, θεωρεί ότι παραμένει βιβλικός στηριζόμενος στη ρήση του Παύλου «…ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ, δι’ οὐ και τους αἰῶνας ἐποίησεν»[4].
Το θεωρητικό σχήμα του Βασιλείου για το χρόνο είναι το εξής. Υπήρχε μια άχρονη, αΐδια κατάσταση , κατά την οποία μόνον ο Θεός υπήρχε. Σε κάποια στιγμή δημιουργούνται οι αόρατες φύσεις. Αυτήν την κατάσταση την ονομάζει αιώνα. Σε μια μετέπειτα στιγμή, δημιουργείται ο υλικός κόσμος και ο χρόνος ταυτόχρονα. Η φάση αυτή τελειώνει κάποτε με την κρίση, και αρχίζει μια άλλη που αναφέρεται σαν όγδοη ημέρα ή αιώνας. Θα μπορούσαμε να παραστήσουμε το σχήμα αυτό με μια ευθεία που χωρίζεται σε τμήματα (Σχ 1).
[1] εἰκώ δ΄ ἐπενόει κινητόν τινα αἰῶνος ποιῆσαι, καί διακοσμῶν ἅμα οὐρανόν ποιεῖ μένοντος αἰῶνος ἐν ἑνί κατ΄ ἀριθμόν ἰοῦσαν αἰώνιον εἰκόνα, τοῦτον ὅν δή χρόνον ὠνομάκαμεν . Πλάτων Τίμαιος 37d , Πόλις 1995, μετάφρασις Β. Κάλφας.
[2] καὶ ὁ οὐρανὸς ἀπεχωρίσθη ὡς βιβλίον ἑλισσόμενον ,Αποκάλυψη (6,14)
[3] Ν. Ματσούκας ,Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία στην Εξαήμερο του Μ. Βασιλείου. Δ. Τσάμη, Εισαγωγή στην Πατερική σκέψη.
[4] προς Εβραίους 1,2
