Μέρος 1ο- Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Τέλη δεκαετίας 80, λίγο πριν το νέο χρόνο. Χειμώνας. Βρυξέλλες, Βέλγιο, ένα κράτος συνομήλικο με το δικό μας. Αρχίζει να βραδιάζει. Είμαστε φιλοξενούμενοι από ένα πολύ φιλικό ζευγάρι, την Πόλυ και τον Γιάννη που μετά από ένα χρόνο θα μας παντρέψουν. Και ενώ θα έπρεπε να συζητάμε πού θα δοκιμάσουμε τις υπέροχες βελγικές μπίρες, σε φορτωμένες με θρύλους αιώνων μπιραρίες, ο καιρός κάθε άλλο παρά σύμμαχος μας είναι. Θερμοκρασία γύρω στο μηδέν. Μια καταχνιά παντού και ένα ψιλόβροχο κάνει κάθε σκέψη για έξοδο φρικτή απόφαση. Μένουμε σ’ ένα τρίπατο παλιό τούβλινο σπίτι και στο σαλόνι καίει το τζάκι από φυσικό αέριο. Και από την κουζίνα έρχεται η μυρωδιά τσαγιού από την ανατολή. Ιδανικές συνθήκες να μείνουμε μέσα και να ανταλλάξουμε τις εμπειρίες μας.
Εκεί, λοιπόν, για πρώτη φορά άκουσα για το πρόβλημα των Λαβυρίνθων. Η Πόλυ, φυσικός, ο Γιάννης χημικός, κάνουν το διδακτορικό τους στον Ιλία Πριγκοζίν, βραβείο Νόμπελ. Τον Ιανουάριο του 86, η Πόλυ συμμετείχε σε ένα συνέδριο στην Ιταλία με θέμα τους Λαβυρίνθους. Με το άκουσμα, λοιπόν, του θέματος κάτι αναπήδησε μέσα μου. Ένας σημαντικός λόγος, για το ενδιαφέρον μου αυτό, ήταν διότι η σύζυγός μου λέγεται Αριάδνη και ένας δεύτερος, πιο εσωτερικός, διότι ο Μινώταυρος αποτελούσε την προσωποποίηση των παιδικών μου φόβων. Άμεσα συνδυασμένων με την διαρρύθμιση του πατρικού μου σπιτιού, με τον μεγάλο εσωτερικό και σκοτεινό διάδρομο, που στα παιδικά μου μάτια ήταν ένας αδιέξοδος λαβύρινθος. Γίνεται φανερό γιατί δεν μπορούσα με τίποτα να αντισταθώ στη διήγηση της φίλης μου. Αλλά από εκεί και πέρα ότι πέφτει στα χέρια μου που σχετίζεται με το θέμα, το αναλώνω μετά βουλιμίας.
Ποιος είναι υπεύθυνος για την μελέτη του Λαβυρίνθου;
Ο αρχαιολόγος; ο εθνολόγος; ο ιστορικός της τέχνης; ο ιστορικός των θρησκειών ή ο κλασικός φιλόλογος;
Σήμερα υπάρχουν πάνω από ένα εκατομμύριο φωτογραφίες, σχήματα, εικόνες και πάνω από 2000 δημοσιεύσεις. Αναφέρω τους πιο σημαντικούς ερευνητές πάνω στο θέμα: Krause, Matthews, Santarcangeli, Kern και ο συμπατριώτης μας Παναγής Λεκατσάς. Δεν πρέπει να παραλείψω το υπέροχο διήγημα του Luis Borges, το Σπίτι του Αστερίωνα , ίσως του μεγαλύτερου λογοτέχνη του 20ου αιώνα. Από την πλευρά της γλωσσολογίας εμφανίζεται με 3 διαφορετικές σημασίες : 1ο μεταφορικά, 2ο σαν μπλέξιμο των διαδρόμων και 3ο ο κυρίως λαβύρινθος.
α) Μεταφορικά: αναφέρεται σε μια κατάσταση δύσκολη, μπλεγμένη που δεν φαίνεται καμία τάξη και κανένα διέξοδο. Με αυτήν την σημασία την συναντάμε ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ.
β) Μπλέξιμο των διαδρόμων μέσα σε κτήρια ή σε κήπους, που προσφέρουν στον επισκέπτη πολλές εναλλακτικές πορείες που μερικές, όμως, οδηγούν σε αδιέξοδα. Η ιδέα υπάρχει είδη σε πολλά αρχαία κείμενα και είναι γνωστή με το γερμανικό Irrgarten=λαβύρινθος. Όμως, η πιο παλιά φιγούρα ενός τέτοιου λαβυρίνθου βρίσκεται μόνο το 1550 μ.Χ. σε ένα σχέδιο πάνω σε χαρτί από έναν άγνωστο Ολλανδό καλλιτέχνη. Πρόκειται για μια πρόταση διαρρύθμισης της αυλής του υπέροχου οικοδομήματος στην Mantova, του Palazzo del Te, το ανάκτορο του τσαγιού. Αφορά έναν υπαίθριο Λαβύρινθο από φράκτες θάμνων. Πρόκειται για την πρωιμότερο σχέδιο ενός Irrgarten, δηλαδή για έναν Λαβύρινθο με δυνατότητα επιλογής και αδιέξοδα. Και αυτό έρχεται σε αντίθεση με την φιλολογική παράδοση που από την αρχαιότητα και τον μεσαίωνα, μέχρι και τον μανιερισμό, ο λαβύρινθος παριστάνεται με έναν μόνο δρόμο χωρίς, φυσικά, κανένα αδιέξοδο.
γ) Αυτό, λοιπόν, το σχήμα, ο κυρίως λαβύρινθος όπως φαίνεται στην (εικ. 1) είναι η τρίτη σημασία της λέξης.
Αυτές, όμως, οι σημασίες μπλέκονται ακόμη και από την αρχαιότητα, και μόνο τον 20ο αιώνα αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε την διαφορά.
Όπως μπορείτε να δείτε το αρχιτεκτόνημα αποκτά νόημα μόνον μόνο άμα το δούμε από πάνω. Η μαύρη γραμμή αντιστοιχεί στους τοίχους και η άσπρη στον διάδρομο, που σαν πορεία αποτελεί τον μίτο της Αριάδνης. Υπάρχει μία μόνο εξωτερική είσοδος και συνεχίζει μια αναγκαστική πορεία μέχρι το κέντρο. Εν αντιθέσει με τους λαβυρίνθους τύπου Irrgarten δεν υπάρχουν διασταυρώσεις διαδρομών ούτε η δυνατότητα επιλογής εναλλακτικών δρόμων.
Το σχήμα αυτό μοιάζει και με άλλα σχήματα όπως η σπείρα , ο μαίανδρος και οι ομόκεντροι κύκλοι, (εικ. 2), όμως η διαφορά είναι ουσιώδης. Με την σπείρα, μοιάζουν γιατί έχουν και τα δυο έναν στόχο αλλά στον λαβύρινθο η κατεύθυνση αλλάζει, και μια πλησιάζει στο στόχο και μια απομακρύνεται.
Με τον μαίανδρο έχουμε ομοιότητα ως προς τη συχνή αλλαγή κατεύθυνσης αλλά δεν υπάρχει στόχος. Είναι ένα ανοιχτό σχήμα. Παρόλα αυτά στα αγγεία αλλά και στα νομίσματα του 5ου π.Χ. αιώνα ο μαίανδρος εμφανίζεται σαν σύμβολο του λαβυρίνθου.
Μια άλλη ουσιώδης διαφορά μεταξύ των άλλων δύο είναι ότι και στην σπείρα και στον μαίανδρο το περιεχόμενό τους εξαρτάται από τις θετικές γραμμές ενώ στον λαβύρινθο από τις αρνητικές, δηλαδή, από τον χώρο που αφήνουν οι υποτιθέμενοι τοίχοι.
(συνεχίζεται)
