Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Ετυμολογία
Η πιο συνήθης ετυμολογία που δινόταν στο παρελθόν ήταν η εξίσωση:
Λαβύρινθος = οικία του δίκοπου πέλεκυ = ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη. Το μόνο, όμως, σίγουρο είναι ότι η κατάληξη –ινθος ανατρέχει σε τοπωνύμιο σε μια γλώσσα διαδεδομένη στη Κρήτη όταν οι Έλληνες εισέβαλαν σ’ αυτήν, κατά την 2η χιλιετία. Όσο δε, αφορά το θέμα της λέξης, ίσως συνδέεται με την έννοια της πέτρας αν και κάτι τέτοιο πρέπει να αιτιολογηθεί επαρκώς.
Ιστορία της έννοιας
1) Το πέτρινο κτίσμα. Την αρχαιότερη αναφορά με τη σημασία του «πέτρινου κτίσματος άξιου θαυμασμού» την συναντάμε σε μια κεραμική πινακίδα, που βρέθηκε στη Κνωσό και χρονολογείται γύρω στα 1400 π.Χ. είναι χαραγμένη σε γραμμική Β’, που σωστότερο θα ήταν να την λέμε μυκηναϊκή γραφή.
και έχει μεταφραστεί ως εξής:
Ένα βάζο από μέλι για όλους τους θεούς
Ένα βάζο από μέλι για την κυρία του Λαβυρίνθου. (Herman Kern)
KNOSSOS TABLET KN Gg 702
Transcribed text:
pa-si / te-o-i / me-ri
da-pu-ri-to-jo / po-ti-ni-ja / me-ri.
πάσι θεοίς μέλι . . .
λαβυρίνθοιο ποτνία μέλι . . .
Ventris’ translation: To all the gods, one amphora of honey.
To the mistress of the Labyrinth (?), one amphora of honey.
(Ventris/Chadwick p.310)
Μετά από τις δυο γραμμές υπάρχει χαραγμένο ένα βάζο.
Η κυρία του λαβυρίνθου φαίνεται να είναι η Αριάδνη και ο Λαβύρινθος μάλλον μια αρχιτεκτονική κατασκευή. Όσο για την λέξη λαβυρίνθοιο αντιστοιχεί, σε γραμμική Β’, δηλαδή μυκηναϊκή, το συλλαβόγραμμα .
Πιθανόν, όμως, και να πρόκειται για τοποθεσία χορού με διαδρόμους, τύπου λαβυρίνθου, που αντιστοιχεί στη φιγούρα πάνω σε μια άλλη πινακίδα από την Πύλο του 1200 π.Χ. (εικ. 22)
Η επόμενη αναφορά βρισκόταν σε ένα κείμενο, χαμένο σήμερα, από τον Θεόδωρο τον Σάμιο που τον 4ο αιώνα κατασκεύασε το ναό της Ήρας της Σάμου. Τοποθετεί, λοιπόν, τον εαυτό του δίπλα στον Δαίδαλο, τον μυθικό κατασκευαστή του Λαβυρίνθου και γενάρχη όλων των αρχιτεκτόνων, και μ’ αυτόν τον τρόπο συνδέει την έννοια του Λαβυρίνθου με αρχιτεκτονικές κατασκευές.
Μια ανάλογη αναφορά υπάρχει και στον Ηρόδοτο που θαύμαζε τον Αιγυπτιακό Λαβύρινθο, ένα κτήριο κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από πέτρα.
Προσοχή, όμως. Καμιά από τις αναφορές αυτές δεν μιλά για διασταυρούμενους διαδρόμους και αδιέξοδα.
2) Όλες, όμως, αυτές οι αναφορές δεν αντανακλούν την αρχική έννοια του Λαβυρίνθου, που είναι κατά πολύ αρχαιότερη. Αυτό είναι προφανές διότι, όλες οι αρχαίες αναφορές που έχουμε, προέρχονται μόνο από το ελληνικό πολιτισμικό περιβάλλον, το οποίο από την πλευρά του, θεώρησε δεδομένο την ύπαρξη κτίσματος. Αλλά και διότι, η λέξη Λαβύρινθος αφενός ήταν ήδη διάχυτη σ’ όλη την ελληνική χώρα, προτού ακόμη φθάσουν οι Έλληνες, και αφετέρου η λέξη δεν είναι ελληνική.
Ο εντοπισμός της δημιουργίας της αρχικής έννοιας μας οδηγεί στην Κρήτη. Και αυτό μας υποβάλλεται όχι μόνο από τη περιγραφή ενός λαβυρινθικού χορού από τον Όμηρο ( Ιλιάδα , Σ’ 590), και ούτε μόνο από την πληθώρα διηγήσεων των κλασικών χρόνων για τον Θησέα και τον Μινώταυρο, αλλά και από το γεγονός ότι ο Μινωικός πολιτισμός ήταν εκείνος που μεσουρανούσε σε όλη τη Μεσόγειο την εποχή που οι Έλληνες εισέβαλαν και κυριάρχησαν στην Κρήτη. Μας είναι, επίσης γνωστό πόση μεγάλη επιρροή άσκησε ο πολιτισμός αυτός τόσο στο Αιγαίο, όσο και στην ελληνική χερσόνησο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Δεν ξέρουμε επακριβώς ποια ήταν η αρχική σημασία της λέξης, μινωικής πιθανότατα προέλευσης. Η σημασία, «κατασκευή από πέτρα άξια θαυμασμού», έχει τη μυρωδιά μεταφοράς που προερχόταν από κάποιο κτίσμα αποδιδόμενο στον Δαίδαλο. Επομένως, μόνον εμμέσως και υποθέτοντας μπορούμε να την ανακατασκευάσουμε.
Ένας δρόμος είναι δια μέσου της φιγούρας του Λαβυρίνθου πάνω στην πινακίδα που αναφέραμε, ο άλλος εξετάζοντας του χορούς που εκτελούνταν κατά την αρχαιότητα και αναφέρονται σαν Λαβυρινθώδεις. Μια τέτοια σημασία ας την ονομάσουμε πρώτο-Λαβύρινθο. Πληθώρα στοιχείων μας υποβάλλουν να κλείνουμε προς μια ερμηνεία ότι επρόκειτο για έναν ομαδικό χορό. Οι χορευτές πιασμένοι χέρι-χέρι ακολουθούσαν την πορεία πού ήταν χαραγμένη στην πινακίδα της Πύλου.
(συνεχίζεται)
