«Η Επανάσταση απειλήθηκε σοβαρότατα και από τους δύο φονικούς εμφύλιους και επί τις πάμπολλες επιμέρους τοπικές διενέξεις»
Του Δημητρίου Γ. Νάτσιου
Ο αρθρογράφος της εφημερίδας «Καθημερινή», ποιητής και συγγραφέας Παντελής Μπουκάλας μιλάει «χωρίς φόβο και πάθος» στο «Σ.Θ.» και καταθέτει αλήθειες για την εθνική μας πορεία
Κάνει επίσης γνωστές ξεχωριστές πρωτοβουλίες του Ιδρύματος της Βουλής για την επέτειο των 200 χρόνων από την εθνική απελευθέρωση.
Κύριε Μπουκάλα, είστε διευθυντής της σειράς «Κείμενα Μνήμης» του Ιδρύματος της Ελληνικής Βουλής. Μιλήστε μας λίγο για το εγχείρημα και τη στόχευσή του.
Στην Επιστημονική Επιτροπή του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία εξετάσαμε αρκετά νωρίς, ήδη το 2016, με ποιον τρόπο θα τιμήσουμε ουσιαστικά την εμβληματική επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση του 1821, που συγκλόνισε ολόκληρο τον κόσμο. Προκρίναμε να εκδώσουμε μια σειρά βιβλίων, υπό τον τίτλο «Κείμενα Μνήμης», με την επιμέλεια έγκριτων ιστορικών. Πρόκειται για Απομνημονεύματα αγωνιστών του 21, εξαιρετικά δυσεύρετα πλέον, τα οποία εκδίδονται με την επιστημονική επιμέλεια έγκριτων ιστορικών. Κάθε βιβλίο περιέχει εκτενή εισαγωγή, διεξοδικό σχολιασμό, πλούσιο επίμετρο και ευρετήρια.
Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τα εξής: 1) «Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826)» του Ηπειρώτη αγωνιστή Αρτέμιου Μίχου, υπερασπιστή του πολιορκημένου Μεσολογγίου. Το βιβλίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, από τον λόγιο συγγενή του Σπ. Αραβαντινό, διότι ο ίδιος ο Μίχος δίσταζε να το δημοσιεύσει, επειδή περιείχε και δυσάρεστες πληροφορίες για πρόσωπα ή περιστατικά του Αγώνα.
2) «Απομνημονεύματα πολεμικά» του Χριστόφορου Περραιβού, που υπήρξε σύντροφος του Ρήγα και απόστολος της Φιλικής Εταιρείας. Είναι το πρώτο αυτοβιογραφικό βιβλίο αυτού του είδους που εκδόθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο.
3) «Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχεν ο Τακτικός Στρατός από του 1821 μέχρι και του 1833», του Κωνσταντινουπολίτη Χρήστου Βυζάντιου που πολέμησε μέσα από τις τάξεις του πρώτου ελληνικού τακτικού στρατού. Πρόκειται για τη σπουδαιότερη πηγή για τον ελληνικό Τακτικό Στρατό, που υπονομεύτηκε από αρκετούς οπλαρχηγούς.
4) «Απομνημονεύματα του περί αυτονομίας της Ελλάδας πολέμου των Κρητών» του Κρητικού αγωνιστή Καλλίνικου Κυριακού Κριτοβουλίδη. Το βιβλίο αυτό αποτελεί τη σημαντικότερη μαρτυρία για το άδικα παραγνωρισμένο 1821 στην Κρήτη.
Μέχρι το τέλος του επετειακού έτους θα εκδοθεί το «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας» του Ιωάννη Φιλήμονος, γραμματέα του Δημητρίου Υψηλάντη, καθώς και τα «Απομνημονεύματα» του Κανέλλου Δεληγιάννη, ενός από τους ισχυρότερους κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου. Επιπλέον το Ίδρυμα πραγματοποίησε συνέδριο με θέμα «1821 και Απομνημόνευμα» και εξέδωσε τα πρακτικά του συνεδρίου. Τέλος, εκδόθηκε στα αγγλικά και τα ελληνικά, με επιμέλεια του Αλέξη Πολίτη και δική μου, ένας τόμος με «Κλέφτικα τραγούδια μεταφρασμένα σε πέντε γλώσσες (1824-1843)», δηλαδή τα γαλλικά, τα γερμανικά, τα αγγλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά. Πρόκειται για μια οφειλόμενη ανταπόδοση στους φιλέλληνες λογοτέχνες και λογίους, όπως ο Κλωντ Φωριέλ, ο Γκαίτε, ο Βίλχελμ Μύλλερ, ο Τσαρλς Μπρίνσλεϋ Σέρινταν, ο Νικολό Τομμαζέο, ο Γεώργιος Ευλάμπιος κ.ά., που μετέφεραν στη γλώσσα τους τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια μας, για να δείξουν στο ευρωπαϊκό ακροατήριο ότι ένας λαός με τέτοια ποίηση είναι πανάξιος να ζήσει ελεύθερος.
Ο στόχος όλων αυτών των εκδόσεων είναι η αναμόχλευση της συλλογικής μνήμης και η συμβολή στην καλλιέργεια της εθνικής αυτογνωσίας. Ο λόγος των αγωνιστών για την Επανάσταση, για τα θαύματα αλλά και για τα τραύματά τα της, μπορεί και να μας συγκινήσει και να μας διδάξει. Μόνο ωφελημένοι θα βγούμε αν σκύψουμε στην πηγή του.
Η επέτειος των 200 ετών από την εξέγερση της Επανάστασης λέγεται ότι είναι ευκαιρία για αναστοχασμό. Πιστεύετε ότι θα συμβεί αυτό ή θα περιοριστούμε όλοι σε δεκάρικους πανηγυρικούς λόγους και στα γνωστά τετριμμένα; Πώς κρίνετε τις σχετικές επετειακές εκδηλώσεις;
Η πανδημία ανέβαλε πολλές εκδηλώσεις και κατά κάποιον τρόπο άμβλυνε τον πανηγυριώτικο χαρακτήρα του εορτασμού. Μέχρι στιγμής είναι πολύ καλή η σοδειά των βιβλίων που έχουν εκδοθεί από ιδρύματα και ιδιωτικούς εκδοτικούς οίκους, είτε πρόκειται για φροντισμένες επανεκδόσεις Απομνημονευμάτων είτε για πρωτότυπες προσεγγίσεις πτυχών της Επανάστασης. Ακόμα και η λογοτεχνία μας έχει αρχίσει να παραδίδει τυπωμένα δείγματα του ενδιαφέροντός της.
Η εμπλοκή της χώρας μας στη Μικρά Ασία ακύρωσε στην ουσία την επέτειο του ενός αιώνα, ενώ η χούντα δεν μπορούσε παρά να καταχραστεί και να γελοιοποιήσει την επέτειο των 150 ετών. Ας μην πάει χαμένη λοιπόν και η εξαιρετική ευκαιρία των 200 χρόνων να ξανασκεφτούμε την Επανάσταση. Και για να αναθαρρήσουμε, σε γκρίζους μελαγχολικούς καιρούς, αλλά και για να δούμε λίγο βαθύτερα και αυστηρότερα τον εαυτό μας, τον ατομικό και τον συλλογικό, τον εθνικό. Σε τίποτε δεν θα ωφεληθούμε αν παραμείνουμε καθηλωμένοι στον ανέξοδο ηρωικό τόνο και σε μια εξιδανίκευση που φέρνει την Ιστορία στα μέτρα της, δηλαδή τη μειώνει.
Τελικά η επωδός ότι οι Έλληνες μεγαλούργησαν ενωμένοι είναι σύνθημα, υπερβολή, μύθος – έχει βάση και σε ποιο βαθμό, ιδιαίτερα για το 1821;
Η Επανάσταση απειλήθηκε σοβαρότατα και από τους δύο φονικούς εμφύλιους και επί τις πάμπολλες επιμέρους τοπικές διενέξεις. Στην πραγματικότητα οι Έλληνες δεν υπήρξαμε ποτέ ενωμένοι. Ας θυμηθούμε ότι η ίδια η «Ιλιάδα» ασχολείται εξίσου με τον Τρωικό πόλεμο και με τη σύγκρουση ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα. Ας θυμηθούμε επίσης ότι ο περίφημος «χρυσούς αιών» στις τελευταίες δεκαετίες του είδε τους Έλληνες να ξανασφάζονται μεταξύ τους, στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Ούτε το 1821 πολέμησαν όλοι, ούτε επί Κατοχής αντιστάθηκαν όλοι. Ας είμαστε λοιπόν λίγο προσεχτικότεροι όταν δογματίζουμε για να βλογήσουμε τα γένια μας.
Σε ένα παλιό του άρθρο του ο αείμνηστος δημοσιογράφος Αντώνης Καρκαγιάννης, με τίτλο «Περί εθνικής ταυτότητας», γράφει ότι από τα σταθερά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας είναι η πατριδοκαπηλία. Τι έχετε να μας πείτε επ’ αυτού;
Ο Αντώνης Καρκαγιάννης είχε δίκιο και σε αυτό, όπως και σε πολλά άλλα. Δυστυχώς η πατριδοκαπηλία ασκείται μονίμως και από πολλές πλευρές. Όχι μόνο από τους δημαγωγούς της πολιτικής, αλλά και από ιεράρχες, στρατιωτικούς, καλλιτέχνες, δημοσιογράφους. Μερικοί νομίζουν ότι όσο περισσότερες φορές πουν τη λέξη «πατρίδα» τόσο περισσότερο πατριώτες θα φανούν. Ε λοιπόν, στα κλέφτικα τραγούδια τη λέξη «πατρίδα» δεν τη συναντάμε. Μήπως αυτό τα κάνει λιγότερο πατριωτικά; Όχι βέβαια.
Πιο τρανός πατριδολάτρης από τον Κωστή Παλαμά δύσκολα βρίσκεται. Ταυτόχρονα όμως, στις πυκνές δημοσιογραφικές παρεμβάσεις του αλλά και στους σατιρικούς στίχους του, ήταν έναν ασυμβίβαστος εχθρός των πατριδοκάπηλων κάθε λογής. Το θεωρούσε χρέος του αυτό, γιατί ήξερε πόσο ζημιώνεται η πατρίδα από τους καταχραστές και τους κάπηλους. «Εφονεύσαμεν την αληθή φιλοπατρίαν και ανυψώσαμεν τον σωβινισμόν» έγραφε στην εφημερίδα «Ακρόπολις Εσπερινή». Κι αυτό τον Σεπτέμβριο του 1897, στην περίοδο της βαθιάς εθνικής κατάθλιψης στην οποία είχε οδηγήσει τον τόπο η πατριδοκαπηλία και ο πόλεμος του 1897.
Η πολιτική μας ζωή, για δεκαετίες, ταλανίζεται από συνθηματολογία, στερεότυπα, φανατισμό, έλλειψη του ορθού λόγου. Μοιάζει σταθερά κολλημένη σε μια ιδιάζουσα καθυστέρηση. Πώς βλέπετε, γενικότερα, τα πολιτικά μας πράγματα;
Δεν είναι καινούρια τα προβλήματα αυτά, και δεν είναι αποκλειστικώς ελληνικά. Κάποια, όπως η δημαγωγία, ο φατριασμός και η υπέρμετρη προσωπική φιλοδοξία, συνοδεύουν σχεδόν από γεννησιμιού της τη δημοκρατία. Παρ’ όλ’ αυτά παραμένει μια από τις πλέον θαυμαστές επινοήσεις των αρχαίων Ελλήνων. Αν πάντως δεν τη νοιαστούμε λίγο περισσότερο και δεν την προστατέψουμε τολμηρότερα, θ’ ανοίγουμε τη μια κερκόπορτα δίπλα στην άλλη για να τρυπώνουν οι εχθροί της. Είτε του τύπου Τράμπ και Όρμπαν είτε του τύπου της «Χρυσής Αυγής».
Σ.Σ: Η φωτογραφία του Παντελή Μπουκάλα είναι του Μιχάλη Αναστασίου
