Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε πρωτίστως με τα τεχνολογικά επιτεύγματα των Αρχαίων Ελλήνων όπως αυτά αποκαλύπτονται μέσα από τα Ομηρικά Έπη. Στο ερώτημα αν υπάρχουν τέτοιες γνώσεις, η επιστημονική κοινότητα έως και μερικές δεκαετίες πριν, αν δεν απαντούσε αρνητικά ήταν εξόχως διστακτική. Το πλήθος των επιστημονικών γνώσεων αλλά και των τεχνικών επιτευγμάτων που περιγράφουν τόσο μα τόσο παραστατικά, αποδιδόταν περισσότερο στην ποιητική σύλληψη του ποιητή παρά στο γνωστικό του υπόβαθρο.
Σε μερικές περιπτώσεις επρόκειτο μόνον ίσως για σύλληψη μιας ιδέας που δεν πραγματώθηκε, όπως πχ. η «αναφορά» για τα χρυσά κορίτσια του Ηφαίστου, που αν και φτιαγμένα από άψυχη ύλη έχουν φωνή, δύναμη, νου και έμαθαν από τους θεούς να κατασκευάζουν εργαλεία όπως μας λέει ο Όμηρος στη Σ ραψωδία της Ιλιάδας. Σ΄ αυτόν ακριβώς τον στίχο είδε ο Ισαάκ Ασίμωφ, ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, τα πρώτα ρομπότ. Σε άλλες, όμως, περιπτώσεις η περιγραφή είναι τόσο λεπτομερής που είναι δυνατή η ανακατασκευή τους και η πειραματική ανάλυση τους. Με όλα αυτά ασχολείται ένας νέος επιστημονικός κλάδος, η πειραματική αρχαιολογία. Ο σκοπός της είναι να διερευνήσει κατά πόσον τα εν λόγω τεχνουργήματα θα μπορούσαν οι κάτοικοι μιας συγκεκριμένης περιοχής αλλά και σαφώς καθορισμένης εποχής να κατασκευασθούν. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε τις ασπίδες του Αχιλλέα και του Αίαντα και τη συμπεριφορά των τους κατά την μάχη. Τα εν λόγω σημεία στα Ομηρικά Έπη εντοπίστηκαν και μελετήθηκαν από ειδικούς επιστήμονες και τεχνολόγους θετικής κατεύθυνσης που, όμως, είχαν ευρύτερα ενδιαφέροντα. Μια παρατήρηση είναι πως, δυστυχώς, δεν ήταν οι φιλόλογοι αυτοί που έδειξαν πρώτοι την ανάλογη προσοχή είτε επειδή δεν αναγνώριζαν την σπουδαιότητά τους είτε δεν είχαν τις γνώσεις να τα μελετήσουν. Είναι πάντως, γεγονός ότι τέτοιες μελέτες μπορούν να γίνουν μόνο με διεπιστημονικές ομάδες εργασίας. Επίσης τα εν λόγω σημεία δεν θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά πριν από μερικές δεκαετίες λόγω ανεπαρκών γνώσεων. Για την ιστορία αναφέρω ότι η πρώτη ιδέα για την διενέργεια διεπιστημονικής έρευνας για την τεχνολογία στον Όμηρο τέθηκε από τον Κ. Ζέγγελη στην μονογραφία του « Η επιστήμη της φύσεως παρ΄ Ομήρω» το 1891.
Στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε
1 Με τις ασπίδες του Αχιλλέα και του Αίαντα,
2 με τα κράνη των πολεμιστών
3 με τα σημαντικότερα μέταλλα της εποχής και
4 με τη βαφή των πλοίων του Οδυσσέα.
Η Μεταλλουργία στην Ιστορία
Ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία της μεταλλουργίας. Η επιστήμη των μετάλλων είναι στενά συνυφασμένη με την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Τα μέταλλα είναι αξιοθαύμαστα υλικά λόγω, κυρίως, των μηχανικών αλλά και των χημικών τους ιδιοτήτων. Πρωτίστως χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή κοσμημάτων, εργαλείων και όπλων. Η οικονομική και στρατιωτική ισχύς κρατών εξαρτάται και τώρα και στο παρελθόν, σε μεγάλο βαθμό από αυτά. Δηλαδή :
1) Από την άμεση ή έμμεση κατοχή των πρώτων υλών για την παραγωγή τους
2) από την τεχνογνωσία για την εξόρυξη τους και την παραγωγή τους και
3) από την επεξεργασία τους.
και κάτι ακόμη που πολλές φορές δεν το λαμβάνουμε υπ΄ όψιν. Η χρήση τους ως νόμισμα άλλαξε δραματικά την οικονομική ιστορία και σφράγισε και σφραγίζει τις φάσεις ανάπτυξης των κοινωνιών.
Είναι δε, τόσο σημαντικά τα μέταλλα που καθόρισαν την ανθρώπινη ιστορία. Ο άνθρωπος μέχρι και την 6η χιλιετία πΧ δεν χρησιμοποιούσε μέταλλα ούτε για εργαλεία ούτε για όπλα. Μόνον περιστασιακά είτε σαν κοσμήματα είτε σαν λατρευτικά αντικείμενα κάτι που συνεχίζει ακόμη και σήμερα . Οι εποχές αυτές είναι γνωστές ως παλαιολιθική και νεολιθική εποχή. Από την 6η με 5η χιλιετία και μετά ξεκινά η εποχή των μετάλλων. Αν περιοριστούμε στους πολιτισμούς γύρω από την Μεσόγειο και την μέση ανατολή τότε διακρίνουμε τις παρακάτω εποχές.
5.000 πΧ – 3.000 πΧ , εποχή χαλκού
3.000 πΧ – 1.000 πΧ, εποχή του κρατερώματος
1.000 πΧ – σήμερα, εποχή του σιδήρου.
Κρατέρωμα είναι η μείξη του χαλκού με άλλα μέταλλα και συγκεκριμένα με κασσίτερο ώστε να προκύψει ο μπρούντζος.
Τα μέταλλα είχαν μεγάλη σημασία για το κύρος μιας πολιτείας όπως περιγράφεται στα έπη. Οι αναφορές σε Φοίνικες εμπόρους που μετέφεραν μέταλλα αποτελεί την πρωιμότερη βιβλιογραφική αναφορά στο εμπόριο μετάλλων.
Στις αρχαίες κοινωνίες εντοπίζονται δυο τύποι οικονομίας που αλληλοσυμπληρώνονται. Η οικονομία που βασίζεται στην ανταλλαγή προϊόντων και η οικονομία των δώρων.
Αλλά τι είναι εκείνο που δίνει αξία σε ένα αντικείμενο ώστε να το χρησιμοποιεί ένας πολιτισμός;
Είναι η χρησιμότητά του;
Ήταν πάντα χρήσιμο και σε όλους τους πολιτισμούς;
Πάρτε παράδειγμα έναν χρυσό σταυρό ή ένα χρυσό κόσμημα. Καμία αξία δεν θα είχε έξω από τα συγκεκριμένα πολιτισμικά, και επομένως, πνευματικά πλαίσια ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Η αξία του δεν έχει να κάνει τόσο με την κατασκευή του όσο με τους συμβολισμούς που είναι συνδεδεμένο. Η τεχνολογία και ο πνευματικός πολιτισμός σχεδόν ταυτίζονται. Γιατί να θεωρείται πνευματική εργασία η τακτοποίηση λέξεων ώστε να προκύψει ένα ποίημα και όχι η σύλληψη και δημιουργία ενός εργαλείου; Αναρωτηθήκατε ποτέ πόση πνευματική εργασία κρύβεται στην παραγωγή του;
(συνεχίζεται)
