Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Κατά την Ομηρική εποχή η πολιτική και οικονομική ισχύς βρίσκεται στα χέρια της αριστοκρατικής τάξης που προσδιορίζεται από την κατοχή γης και αγαθών. Ο βασιλεύς/άναξ ήταν υποχρεωμένος να αποδεικνύει ότι ήταν ο πλέον ισχυρός μεταξύ των ευγενών. Αυτό το επιτύγχανε με την κατοχή αγαθών διαβίωσης αλλά και αγαθών που σκοπός τους ήταν να αποθησαυριστούν στο “κειμήλιον” (η αποθήκη των πολυτίμων αντικειμένων) που, συνήθως, τοποθετούνταν σε κάποιο μυστικό σημείο του ανακτόρου, μέχρι να ξαναδοθούν ως δώρα. Αυτά, πάλι, όσο περισσότερο άλλαζαν χέρια τόσο αύξανε η αξία τους . Η αξία τους δεν ήταν αφ΄ εαυτής αλλά προερχόταν απ΄ έξω, όπως και σήμερα στα έργα τέχνης. Η κατοχή των πολυτίμων αντικειμένων επιτυγχάνονταν με δυο κυρίως τρόπους. Είτε με αρπαγή και πόλεμο είτε ως δώρα, όμως ποτέ με αγορά. Στην περίπτωση του πολέμου τα αγαθά των ηττημένων οικειοποιούνταν δια της βίας και γίνονταν σύμβολα νίκης, ενώ σε καιρό ειρήνης σύμβολα φιλίας. Στον Όμηρο συναντάμε πληθώρα τέτοιων αναφορών. Ο Αγαμέμνων προσφέρει στον Αχιλλέα δια του Οδυσσέα πολύτιμα δώρα σε ανταπόδοση για την επιστροφή του στη μάχη. Τα δώρα αυτά ξαναδωρίζονται μέχρι που κατέληγαν δώρα θεών και αποσύρονταν από την κυκλοφορία. Ένα μεγάλο ποσοστό ήταν μεταλλικά αντικείμενα με σειρά σπουδαιότητας : χρυσά, αργυρά και μπρούντζινα. Ο Όμηρος αναφέρει και τον σίδηρο που όμως, πρόκειται για ειδική περίπτωση . Η αξία του ήταν μεγαλύτερη του αργύρου και ίσως και αυτού του χρυσού. Κατατάσσουμε τα μεταλλικά αγαθά σε τρεις κατηγορίες:
1) σε λειτουργικά αντικείμενα, μάλλον χάλκινα ή μπρούντζινα, για καθημερινή χρήση, όπως τρίποδες λέβητες κρατήρες, δοχεία ανάμειξης κ.α.
2)χρυσά αντικείμενα κυρίως για τελετουργικούς σκοπούς
3) όπλα. Η αξία των όπλων μάλιστα αύξανε αν προερχόταν από κάποιον ένδοξο πολεμιστή. Πχ το σκήπτρο του Δία που δόθηκε κληρονομιά στον Αγαμέμνονα, το δώρο του Μενέλαου στον Τηλέμαχο κ.α.
Ασπίδες
Εκτός, όμως, από απλά μεταλλικά αντικείμενα οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν και σύνθετα υλικά. Αυτά διακρίνονταν για τις ιδιότητές τους πχ για την αντοχή τους, την ελαφρότητά τους, την διάρκεια ζωής τους κ.ά. Ήταν, συνήθως πολύστρωτα υλικά και αποτελούνται από λεπτές επάλληλες στρώσεις υλικών διαφορετικών ιδιοτήτων. Έχουμε αρκετές αναφορές στην Ιλιάδα καθώς περιγράφονται οι ασπίδες του Αχιλλέα και του Αίαντα και μάλιστα με τέτοιες κατασκευαστικές λεπτομέρειες που επιτρέπουν την ανακατασκευή τους και τη μελέτη τους είτε με χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών είτε πειραματικά με σκοπό την επιβεβαίωση της συμπεριφοράς τους κατά τη μάχη.
Όμηρος περιγράφει την ασπίδα του Αχιλλέα που αποτελείται από πέντε επάλληλα μεταλλικά ελάσματα διαφορετικών ιδιοτήτων. Έχουμε, λοιπόν, δυο εξωτερικά ελάσματα σκληρού μπρούντζου, δυο εσωτερικά από κασσίτερο και ένα μεσαίο από χρυσό. Τα 2 εξωτερικά είναι σκληρά και τα 3 εσωτερικά μαλακά. Η ασπίδα εμφανίζει μεγάλη αντίσταση όταν προσβληθεί από ένα βέλος ή δόρη. Η μοναδική αυτή λεπτομερής περιγραφή τόσο της κατασκευής όσο και της συμπεριφοράς του όπλου είναι η πρώτη γνωστή εφαρμογή πολύστρωτων κατασκευών στην ανθρώπινη ιστορία.
Οι μυκηναϊκές ασπίδες απαντώνται σε διάφορα σχήματα, άλλοτε ως οκτάσχημες , άλλοτε κυκλικές και ενίοτε ολόσωμες. Οι δε τρομερές απεικονίσεις τεράτων πάνω τους είχαν σκοπό να προκαλέσουν τον φόβο των αντιπάλων.
Η ασπίδα του Αχιλλέα
Η ασπίδα του Αχιλλέα είναι κυκλική . Έχουν γίνει πολλές ανακατασκευές αυτής της ασπίδας , ιδιαίτερα εξ αιτίας των απεικονίσεων που φέρει και περιγράφονται με λεπτομέρεια στην Ιλιάδα.
Να πως περιγράφει ο Όμηρος την συμπεριφορά της κατά την μάχη :
Του αντρείου Αινεία τότε το δυνατό κοντάρι
την ασπίδα δεν έσπασε. το χρυσάφι το δώρο
του θεού, το εμπόδισε. πέρασε τις δυο στρώσεις
μα τρεις ακόμη έμεναν, γιατί ο στραβοπόδης
πέντε στρώσεις τις έκαμε, δυο χάλκινες δυο
από κασσίτερο, μια χρυσή. το κράτησε εκείνη. (Ιλ. Υ. 267-72)
Είπε και μακροΐσκιωτο του έριξε κοντάρι
δεν ξεστόχησε. Χτύπησε το κέντρο της ασπίδας
μα πέρα πήδηξε αυτό. Θυμός τον συνεπήρε ( X 290-92)
Το πρόβλημα , λοιπόν , της κρούσης και της διάτρησης μελετήθηκε στα περίφημα εργαστήρια Lawrence Livermore του πανεπιστημίου της California των ΗΠΑ .
Υπέθεσαν ότι το πάχος καθενός από τα 5 στρώματα είναι το ίδιο δηλ. 1,5χιλ. που δίνει συνολικό πάχος 7,5 χιλ. Το σχήμα της ασπίδας θεωρήθηκε κυκλικό και με συνολική μάζα 16,75 Kg . Επίσης μια σειρά από πείρους συγκρατούσαν τα στρώματα ενωμένα. Η αιχμή του δόρατος ήταν από σκληρό μπρούντζο και μαζί με το κοντάρι από ξύλο ελιάς είχε μάζα 3,25Kg.
Μελετήθηκαν 2 περιπτώσεις. Στη 1η όλες οι στρώσεις ήταν από μπρούντζο. Στην 2η έτσι όπως περιγράφεται από τον Όμηρο.
Στην 1η περίπτωση το δόρυ διαπερνά την ασπίδα.
Στην 2η διακρίνουμε 2 περιπτώσεις είτε το δόρυ αναπηδά προς την αντίθετη κατεύθυνση είτε εισχωρεί στην ασπίδα, διαπερνά τα 2 πρώτα στρώματα και σταματά στο στρώμα χρυσού
Έτσι αποδεικνύεται πειρατικά ότι η πολύστρωτη ασπίδα ανταποκρίνεται πολύ καλύτερα στην αποτροπή των βλημάτων από ότι εκείνη του μπρούντζου.
(συνεχίζεται)
