Μέρος 5o- Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Κασσίτερος
Το μικρό ταίρι του χαλκού είναι ο κασσίτερος. Είναι ένα μαλακό μέταλλο που τήκεται πολύ εύκολα. Τα μεταλλεύματά του είναι ασήμαντα στην Κεντρική Ευρώπη και συνήθως ο κασσίτερος έφθανε στην Μεσόγειο από την Δυτική Ισπανία και αργότερα από τις Βρετανικές νήσους. Μεταλλεία κασσιτέρου βρέθηκαν και στην Σαρδηνία όπου υπάρχουν και οι τύμβοι με εγχαράξεις Λαβυρίνθων, σύμβολο που σχετίζεται με τους μεταλλωρύχους.
Ο κασσίτερος είναι γνωστός στον Όμηρο αφού αναφέρεται 10 φορές στην Ιλιάδα. Η χώρα προέλευσής του, οι Κασσιτερίδες νήσοι, εκφράζει την ασαφή γνώση των Ελλήνων ότι βρίσκεται κάπου έξω μακριά από την Μεσόγειο. Πρέπει, επίσης, να λάβουμε υπόψη ότι ο όρος νήσος, μέχρι τον 5ο πΧ αιώνα, σήμαινε και την χερσόνησο, όχι μόνο αυτό που σήμερα ορίζουμε ως νησί. Απτό παράδειγμα αποτελεί η Πελοπόννησος. Μπορούμε να υποθέσουμε, λοιπόν, ότι ο κασσίτερος ερχόταν και από την Γαλικία, ΒΔ Ιβηρική, και αργότερα από την Βρετανία. Ανασκαφές και μελέτες που έγιναν στην Ισπανία και στην Πορτογαλία τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνουν ότι στα παράλια της Γαλικίας κοντά στον Ατλαντικό, υπήρχαν κέντρα εξόρυξης και κατεργασίας του κασσιτέρου από τις αρχές της 2ης χιλιετίας. Ίχνη μεταλλουργικής παραγωγής εντοπίσθηκαν στις τοποθεσίες A Sola και Fraya dos Corvos της Πορτογαλίας, και A Costa da Seixeira της Ισπανίας. Τα περισσότερα από τα ευρήματα θεωρούνται ότι παρήχθησαν τοπικά με απομίμηση ξένων τεχνοτροπιών. Πράγματι, από τις αρχές του 8ου αιώνα οι Φοίνικες είχαν εγκαταστήσει εμπορικό σταθμό στο Gadiz και ταξίδευαν στα βόρεια παράλια της Ιβηρικής μεταφέροντας μεταλλεύματα σε όλη την Μεσόγειο.
Σίδηρος
Και τέλος ας περάσουμε στον φοβερό και τρομερό ανταγωνιστή του χαλκού, τον σίδηρο. Ο σίδηρος έχει μια μαγική ιδιότητα. Αποκτά μεγάλη σκληρότητα όταν γίνει χάλυβας και υποστεί μια κατεργασία που λέγεται βαφή. Πυρακτώνεται και εμβαπτίζεται σε νερό ή λάδι και μετά σφυρηλατείται.
Ο Όμηρος κατά τον 8ο αιώνα ήταν τόσο επηρεασμένος από τις μαγικές ιδιότητες του σιδήρου που τον αναφέρει στα έπη, αν και ο Τρωικός πόλεμος ανάγεται σε μια εποχή που ο χαλκός και ο μπρούντζος ήταν τα κύρια μέταλλα. Τον παρουσιάζει θαρρείς και ήταν πολύτιμο μέταλλο και επομένως η κατοχή του αποτελούσε ένδειξη κύρους. Ο σίδηρος ήταν γνωστός από την 2η χιλιετία υπό την μορφή δαχτυλιδιών και σφραγίδων. Μάλιστα πινακίδες που βρέθηκαν στην Ακκώ της Μεσοποταμίας μας πληροφορούν πως η αξία του ήταν υπερεξαπλάσια του αργύρου. Ένα από τα αρχαιότερα σιδερένια αντικείμενα που έχουν βρεθεί είναι το δαχτυλίδι σφραγίδα του 16ου αιώνα πΧ που το μισό είναι χρυσό και το άλλο σίδηρο και έχει επάνω του τυπωμένες τρεις οκτάσχημες ασπίδες. Ο συνδυασμός των δυο μετάλλων ενισχύει την άποψη ότι ο σίδηρος αποτελούσε πολύτιμο μέταλλο. Έχουν βρεθεί και άλλα δαχτυλίδια, σφραγίδες, σφενδόνες και το ενδιαφέρον είναι ότι όλα τους περιέχουν νικέλιο ή κοβάλτιο, μέταλλα που τα συναντάμε σε μετεωρίτες. Το πρόβλημα περιπλέκεται από το γεγονός ότι μεταλλεύματα σιδήρου από τις περιοχές της Λάρυμνας της Εύβοιας και της Σκύρου είναι και αυτά νικελιούχα. Όμως από τον 13ο αιώνα πΧ και μετά, τα σιδερένια ευρήματα δεν περιέχουν νικέλιο. Γιατί, λοιπόν, οι μεταλλοτεχνίτες δεν χρησιμοποιούσαν αυτά τα μεταλλεία;
Πώς, όμως, χρησιμοποιούσαν τον σίδερο; Πρώτα-πρώτα σαν τον χρυσό, δηλαδή σαν νόμισμα για την αγορά αγαθών. Στην ραψωδία Η της Ιλιάδας οι Αχαιοί αγοράζουν κρασί από την Λήμνο με αστραφτερό σίδηρο. Επίσης χρησιμοποιείται σαν θησαυρός. Στην Ζ της Ιλιάδας ο Άδραστος, ένας πλούσιος Τρωαδίτης είναι διατεθειμένος να πληρώσει λύτρα στον Μενέλαο για να απελευθερωθεί. «Πολλοί θησαυροί είναι φυλαγμένοι στον πλούσιο πατέρα μου όπως χαλκός, χρυσός και δυσκολοδουλεμένος σίδηρος». Το ίδιο σκηνικό μεταξύ Οδυσσέα και Δόλονα.
Βέβαια ο Όμηρος επηρεασμένος από την εποχή του αναφέρει τη χρήση του σιδήρου για κατασκευή όπλων και εργαλείων. Τον συναντάμε σαν αιχμή βέλους «τόξω δε σιδήρου», αλλά και σαν ατσάλινο πελέκι «αίθωνι σιδήρω». Αυτό βέβαια δεν ευσταθεί γιατί κατά τον 12ο αιώνα πΧ, εποχή που διαδραματίσθηκαν τα γεγονότα στην Τροία, τα όπλα ήταν είτε από χαλκό είτε από κράματά του.
Στην Ι της Οδύσσειας συναντάμε την δραματική σκηνή τύφλωσης του Πολύφημου. Ο ποιητής είναι τόσο εντυπωσιασμένος από την διαδικασία σκλήρυνσης του χάλυβα με τη βαφή, που την συμπεριλαμβάνει στο κείμενό του. Έτσι και εμείς μαθαίνουμε για την μεγάλη ανάπτυξη της σιδηρομεταλλουργίας στα χρόνια του Ομήρου, που εδώ εντοπίζεται κατά την γεωμετρική εποχή, δηλαδή 9ο με 8ο αιώνα, και όχι κατά την διάρκεια του τρωικού πολέμου.
Η χρήση και η δυνατότητες του σιδήρου προξένησαν τόσο μεγάλη εντύπωση εκείνη την εποχή που και ο Ησίοδος, ζώντας τον 8ο αιώνα, ανησυχεί και φοβάται. Φτάνει μάλιστα στο σημείο να αναθεματίζει την εποχή του και να την χαρακτηρίζει «εποχή του σιδήρου».
Στο «Έργα και Ημέρες», ο Ησίοδος χωρίζει στα πέντε την ιστορία ή τα γένη του ανθρώπου: στην χρυσή, την αργυρή, την χάλκινη, την ηρωική και την σιδηρά εποχή. Η τελευταία, κατά τη διάρκεια της οποίας ζει και ο ίδιος, είναι η χειρότερη.
(συνεχίζεται)
