Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Μια νίκη του Ναπολέοντα πιθανόν να οδηγούσε στην κάθοδο του στην Βαλκανική και στη δημιουργία ενός κράτους συμμάχου της Γαλλίας, με πρωτεύουσα τα Γιάννενα, και με επίσημη γλώσσα την Ελληνική αλλά επικρατούσα στον πληθυσμό, την Αλβανική. Μια πεφωτισμένη δεσποτεία, τύπου Πρωσίας, με πρώτο ηγεμόνα τον Αλή Πασά.
Δημιουργείται, τότε, ένα μεγάλο ερώτημα. Τι ήταν εκείνο που συνετέλεσε ώστε να υπάρχουν τόσο έντονες και ασυνήθιστες βροχοπτώσεις;
Αιτία της κλιματικής αλλαγής ήταν η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα, στις 10 Απριλίου του 1815. Ενός ινδονησιακού ηφαιστείου που βρίσκεται 13.000km μακριά από το Βατερλώ στο νησί Sumbawa.
Ήταν η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη στην καταγεγραμμένη ιστορία. Η έκρηξη του Ταμπόρα επηρέασε δραματικά το παγκόσμιο κλίμα. Ο ζοφερός και ψυχρός καιρός διήρκεσε μήνες στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική και το 1816 έγινε γνωστό ως “Η χρονιά χωρίς καλοκαίρι“. Η μείωση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς Κελσίου γονάτισε τον γαλλικό στρατό μέσα σε λίγους μήνες.
Αλλά αυτό είναι μόνο η αρχή. Η έκρηξη προκαλεί παγκόσμια κλιματική αλλαγή στο βόρειο ημισφαίριο. Βροχή και παγετώδεις θερμοκρασίες οδηγούν σε δραματικά αποτυχημένες καλλιέργειες. Ο λιμός εξαπλώνεται σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα προσπαθούν να μεταναστεύσουν και όσοι μένουν παλεύουν για επιβίωση ή εξεγείρονται. Ξεσπά ένα τεράστιο κύμα καταστολής από τις αρχές σε όλη την Ευρώπη, αλλά οι εξεγέρσεις και η πείνα δεν είναι το μόνο πρόβλημα. Οι χαοτικές καιρικές συνθήκες έχουν δημιουργήσει έναν δολοφόνο που εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο.
Είναι η χολέρα που γίνεται η πανδημία του 19ου αιώνα. Είναι μια πανδημία που μαίνεται εκτός ελέγχου.
Πώς, όμως, θα μπορούσε ένα μόνο ηφαίστειο στην άλλη άκρη του κόσμου να προκαλέσει τόσες πολλές ταραχές και τόσους θανάτους και αγωνίες;
Πολλές γενιές επηρεάστηκαν από την έκρηξη του Ταμπόρα και ο απόηχος αυτής της κλιματικής αλλαγής διαμόρφωσε ακόμη και τη βιομηχανική επανάσταση και οδήγησε σε πολιτικές μεταρρυθμίσεις σε πολλές χώρες και αρκετά χρόνια μετά την έκρηξή του,
Τα πρώτα δείγματα της κλιματικής αλλαγής που προέκυψαν από την έκρηξη του Ταμπόρα τα συναντάμε στην τέχνη. Μια επίσκεψη στην γκαλερί Tate του Λονδίνου, που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συλλογή βρετανικής τέχνης εκείνης της εποχής, θα μας πείσει.
Οι απεικονίσεις ενός νεφελώδους ουρανού του διάσημου ρομαντικού τοπιογράφου John Constable αποτελούν μια σημαντική απόδειξη της παγκόσμιας καιρικής αναταραχής που ακολούθησε την έκρηξη του Ταμπόρα. Η δεκαετία του 1810 ήταν η πλέον νεφελώδης και υγρή της χιλιετίας. Μέχρι τότε στους Ευρωπαίους τοπιογράφους η απεικόνιση του ουρανού έπαιζε το ρόλο του φόντου και τα σύννεφα ήταν περισσότερο διακοσμητικά ενώ ο Constable ζωγραφίζει σαν να είναι μετεωρολόγος παρά ζωγράφος. Όμως, με τίποτε δεν φανταζόταν ότι αυτό το θέαμα του ορίζοντα και του ουρανού με τα μολυβένια σύννεφα θα οφείλονταν στην έκρηξη ενός ηφαιστείου στην άλλη άκρη της Γης.
Ένας άλλος διάσημος Βρετανός ζωγράφος που επηρεάστηκε βαθύτατα από τα χρώματα της δεκαετίας 1810 είναι ο Joseph M. W. Turner. Ζώντας στο Λονδίνο είχε μαγευτεί από τα παράξενα λαμπερά ηλιοβασιλέματα με τις εξαιρετικές χρωματικές αποχρώσεις της πρωτεύουσας. Αυτά τα κιτρινωπά και λίγο κοκκινωπά χρώματα των πινάκων του είναι απόδειξη της μεγάλης ποσότητας αερίων του θείου στην ατμόσφαιρα της Βρετανίας. Όχι μόνο οι ελαιογραφίες αλλά και οι ακουαρέλες του δείχνουν τα εξωπραγματικά χρώματα του ουρανού με τις βιολετί και ροζ πινελιές. Οι τόνοι του φωτός στους πίνακες του είναι μια έμμεση επίδραση της έκρηξης του Ταμπόρα στην τέχνη.
Αξίζει τον κόπο να ρίξουμε μια πιο προσεχτική ματιά σε αυτούς τους πίνακες. Είναι το προοίμιο μιας αυξημένης ευαισθησία απέναντι στην ιδέα της αλλαγής όχι μόνο στα ανθρώπινα πολιτικά συστήματα αλλά και στο σύστημα της Γης. Για να τους κατανοήσουμε πλήρως πρέπει να προσπαθήσουμε να κάνουμε ένα άλμα ιστορικής φαντασίας, να μεταφερθούμε στις αρχές του 19ου αιώνα και να τους δούμε ως συναντήσεις ακραίων καιρικών συνθηκών από τη μια και δυναμικών αλλαγών της κοινωνίας από την άλλη.
(συνεχίζεται)