Γράφει ο Θεολόγης Ανδρονίδης
Η ασπίδα του Αίαντα
Ας έρθουμε στην ασπίδα του Αίαντα. Ο Όμηρος περιγράφει την κατασκευή της στην ραψωδία Η της Ιλιάδας.
Έχουμε να κάνουμε με μια πολύστρωτη ασπίδα από 8 επάλληλες στρώσεις. Συγκεκριμένα, ένα εξωτερικό έλασμα από σκληρό μπρούντζο 1,5χιλ. και 7 στρώσεις βοδινού δέρματος. Η ασπίδα είναι κυκλική και το πάχος της φθάνει περίπου τα 7 χιλ. Υπολογίσαμε το δόρυ να έχει τόση κινητική ενέργεια όσο αυτή που έχει το ακόντιο του ενός παγκόσμιου πρωταθλητή στο αγώνισμα του ακοντισμού. Διατηρώντας το πάχος της ασπίδας σταθερό έγιναν διάφορες δοκιμές από 4 στρώσεις μέχρι 8 στρώσεις. Επιβεβαιώθηκε πλήρως πως μόνο στη περίπτωση των 8 στρώσεων (δηλ. 7 δέρμα+1 μπρούντζος) η ασπίδα άντεξε στη διάτρηση από την ρίψη του δόρατος και μάλιστα ήταν στην τελευταία στρώση του δέρματος που σταμάτησε το δόρυ. Αυτό συμφωνεί με αξιοθαύμαστο τρόπο προς την περιγραφή του Ομήρου για την συμπεριφορά της ασπίδας στη μάχη. Ένα άλλο σημείο, άξιο προσοχής, είναι η συμπεριφορά της αιχμής του δόρατος. Στο πείραμα η αιχμή υπέστη στρέβλωση όπως ακριβώς αναφέρεται και στην Ιλιάδα (Ιλ. Η 258). Σημειωτέον ότι η μαθηματική επεξεργασία των δεδομένων έδειξε ότι το δόρυ θα συμπεριφερόταν ακριβώς το ίδιο εάν είχαμε περισσότερες στρώσεις δέρματος. Αυτό σημαίνει ότι η αρχαία κατασκευή των 8 στρώσεων ήταν η βέλτιστη.
Κράνη
Ας ρίξουμε μια ματιά στα κράνη που αναφέρει ο Όμηρος. Τα μυκηναϊκά κράνη ή περικεφαλαίες στην πρώιμη περίοδο κατασκευαζόταν από χαυλιόδοντες κάπρου. Στην Ιλιάδα περιγράφεται το κράνος του Οδυσσέα. Εξωτερικά το κράνος περιβάλλεται από δόντια κάπρου, ένα υλικό με εξαιρετικές κρουστικές ιδιότητες, και εσωτερικά με πεπιεσμένο μαλλί για να απορροφά τις κρούσεις και να μην τις αφήνει να μεταφερθούν στο κρανίο.
Τα δόντια του κάπρου αποτελούνται κατά μεγάλο μέρος από οδοντίνη, μια ασβεστούχα ουσία κατά πολύ σκληρότερη και πυκνότερη από τα οστά. Και πάνω στην οδοντίνη βρίσκεται η αδαμαντίνη που είναι το πιο σκληρό οργανικό υλικό που συναντάμε στα ζώα. Αποτελείται από κρυστάλλους απατίτη που περιέχουν ασβέστιο και φωσφορικά άλατα.
Όμως στα Ομηρικά Έπη συναντάμε και άλλου τύπου κράνους. Στην Ιλιάδα υπάρχουν αναφορές για την εμφάνιση και την αποτελεσματικότητα των χάλκινων κρανών. Βέβαια πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η περιγραφή αυτή αφορά τα σύγχρονα κράνη της εποχής που γράφονται τα έπη και όχι της εποχής του Τρωικού πολέμου. Εξάλλου την υπόθεση αυτή την επιβεβαιώνουν τα ανασκαφικά ευρήματα αφού ο σημαντικότερος όγκος των ορειχάλκινων κρανών προέρχεται από την Ύστερη Γεωμετρική εποχή.
Η διάρκεια ζωής τους ήταν μεγάλη μιας και μεταβιβάζονταν από γενιά σε γενιά είτε ως δώρα είτε ως λάφυρα πολέμου. Στην ραψωδία Κ της Ιλιάδας υπάρχει ολόκληρη γενεαλογία του πως κατέληξε το κράνος στον Οδυσσέα, ξεκινώντας από τον Αυτόλυκο και αλλάζοντας χέρια πέντε φορές.
Αρκετά, όμως από αυτά τελικά αποσύρονται μαζί με τα υπόλοιπο της πανοπλίας, όπως και τα θυσιαζόμενα ζώα αφού αποτελούν ταφική προσφορά για να ακολουθήσουν τον νεκρό πολεμιστή στον άλλο κόσμο. Και με αυτόν τον τρόπο έφθασαν μέχρι τις μέρες μας, τελετουργικά θαμμένα, για να μας αποκαλύψουν τα μυστικά τους.
Η περίοδος κατασκευής των μπρούντζινων κρανών αρχίζει από τα μέσα του 8ου αιώνα. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανάπτυξη και καινοτομίες στον ελληνικό κόσμο. Στα πλαίσια μιας δυναμικής αλλαγής στην πολιτική οργάνωση, τον ελληνικό πολιτισμό και την ανάπτυξη του εμπορίου η πιθανή εισαγωγή της υποχρεωτικής θητείας επηρέασε τον τρόπο του πολέμου για αρκετούς αιώνες. Ο πλήρως εξοπλισμένος οπλίτης του πεζικού μαζί με την εισαγωγή του καινοτόμου σχηματισμού της φάλαγγας δημιούργησε μια φονική πολεμική μηχανή αήττητη για μια μακρά χρονική περίοδο.
Ο οπλίτης εκτός των άλλων ήταν εξοπλισμένος με μπρούντζινο κράνος. Η παραγωγή κρανών παρέμεινε ένα σημαντικό μέρος της αρχαίας ελληνικής μεταλλουργίας. Και μάλιστα το κορινθιακού τύπου κράνος έχει αποκληθεί «ένα από τα μεγάλα ανεξάρτητα επιτεύγματα της πρώιμης ελληνικής τεχνολογίας» . Κατασκευάζεται από ένα και μοναδικό κομμάτι μετάλλου που σφυρηλατείται πάνω σε κυλινδρικό αμόνι με διαστάσεις ανάλογες του παραγγελιοδόχου. Αυτό απαιτούσε εξαιρετική επιδεξιότητα του μεταλλοτεχνίτη αλλά από την στιγμή που ανακαλύφθηκε ο τρόπος κατασκευής του ήταν τόσο αποτελεσματικός που παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον 15ο αιώνα, δηλαδή, πάνω από 2000 χρόνια.
Στο κράνος που έγιναν οι μελέτες , προέρχεται από την Ολυμπία, και φυλάσσεται στο μουσείο του Μάντσεστερ. Επιβεβαιώθηκε ο τρόπος κατασκευής του , που αναφέραμε παραπάνω, όπως και η χημική του σύσταση. Πρόκειται για ένα κομμάτι μπρούντζου περιεκτικότητας 11-12% σε κασσίτερο και το υπόλοιπο σε χαλκό. Η ανάλυση των μικροδομικών χαρακτηριστικών του με δέσμες νετρονίων απεκάλυψε τον τρόπο κατεργασίας του κράματος δηλαδή με θέρμανση και σφυρηλάτηση.
συνεχίζεται